Waarom we de overwinning van Trump niet zagen aankomen

It’s the day after. De dag na een van de grootste politieke aardebevingen in de recente geschiedenis. 11/9, de dag dat Trump het presidentschap mocht claimen. Velen zijn nog in shock. Paniek heerst er zelfs bij sommigen. Weinigen zagen dit aankomen. Bijna niemand had dit verwacht. Althans, bijna niemand die we kennen. Bijna niemand die voor Joop schrijft. Bijna niemand die behoort tot de bestuurlijke, intellectuele en journalistieke bovenlaag van onze samenleving. Daarbuiten waren er wel stemmen te horen die deze uitslag voorspelden. En zij bleken gelijk te hebben, ook al werden ze eerder uitgelachen en weggezet. Waarom zagen zij wat wij niet zagen? Waarom zagen wij de overwinning van Trump niet aankomen?

Maar eerst, waarom heeft Trump gewonnen? Won hij, zoals Joop columniste Hasna El Maroudi in een column schreef omdat witte mannen nou eenmaal vrouwen Afro-Amerikanen, niet-hetero’s en moslims haten (iets met generaliserende opmerkingen over bevolkingsgroepen maken trouwens)? Of won hij, zoals sommigen beweerden, omdat er in Amerika een grote onderklasse is die nooit van zich laat horen bij verkiezingen maar nu wel (wat niet lijkt te kloppen afgaand op de statistieken aangezien Trump vooral stemmen kreeg vanuit de middenklasse en bovenlaag van de samenleving)?

Of liggen er andere redenen aan ten grondslag? Zou het wellicht zo zijn dat een groot deel van de Amerikaanse samenleving graag voor een keer haar middelvinger wilde opsteken. Haar middelvinger opsteken richting de niet zozeer sociaal-economische maar veel eerder bestuurlijke, intellectuele en journalistieke bovenlaag van de Amerikaanse samenleving. Omdat ze het gehad hebben met de bovenlaag die paternalistisch tegenover hen doet, die hen stelselmatig negeert, en die hen wegzet als racistisch plebs? Tegen die bovenlaag die hen niet serieus neemt, de voorstellen die uit hun midden komen stelselmatig afwijst, en neerkijkt op de ideeën die ze hebben. Een bovenlaag die een klimaat schept waarin hun mening de goede, politiek correcte, en ook maatschappelijk dominante mening is. Waarbij er maar weinig ruimte is voor een gelijkwaardig politiek en maatschappelijk debat.

Nu zouden we kunnen stellen dat daar ook voldoende reden door is. Dat veel voorstellen die werden gedaan door Trump, en die gesteund worden door veel van zijn aanhangers, ook gewoon vanuit het perspectief van vrijheid, gelijkwaardigheid, en mensenrechten gesproken ook uiterst problematisch zijn. En dat klopt. Dat zijn ze ook. Maar toch vormen ze het gedachtegoed van een aanzienlijk deel van onze maatschappij. En op grond daarvan zullen we hiermee moeten leren leven. In Amerika, maar ook Europa, waar de situatie niet dramatisch anders is. We zullen moeten inzien dat deze sentimenten er zijn. Dat ze breed gedeeld geworden, diep zijn geworteld, en dat we het gesprek hierover met elkaar moeten aangaan.

Doen we dit niet, en sluiten we ons niet alleen voor deze ideeën, maar vooral voor deze enorme groep mensen, af, dan helpen we niet alleen indirect meer steun voor politici als Trump te genereren, maar worden we ook ziende blind voor het succes dat dergelijke politici kunnen hebben. We sluiten ons af van een groot deel van onze samenleving, omringen ons met mensen die afkomstig zijn uit dezelfde sociaal-culturele groep, die een vergelijkbaar opleidingsniveau hebben, die dezelfde opvattingen en hetzelfde wereldbeeld hebben. We lezen dan samen media die ook dit wereldbeeld uitdragen, we volgen peilingen die ons wereldbeeld bevestigen. We zijn blind voor onze eigen vooroordelen. En we missen daardoor wat er leeft in hele andere delen van de samenleving. En op grond daarvan zien we dit soort dingen niet aankomen. Daarom zagen we niet in dat Trump ging winnen.

Het roer moet in dit opzicht om. Niet door direct klakkeloos allemaal Trump-achtige maatregelen te gaan implementeren, in de hoop bepaalde sentimenten de wind uit de zeilen te nemen. Nee. Laten we beginnen door op gelijkwaardige wijze het gesprek aan te gaan met andersdenkenden in onze samenleving. Door buiten onze eigen omgeving te treden. Door uit onze comfortzone te stappen. Door te stoppen met de ander uit te lachen, weg te zetten, te haten, of van haat te beschuldigen. Door empathie te tonen. En door de mening van de ander, hoe problematisch die soms is, niet te zien als minderwaardig, maar als gelijkwaardig. En door vanuit de gelijkwaardige positie met elkaar het gesprek aan te gaan.

Wellicht dat we op die manier niet alleen inzicht kunnen krijgen in welke sentimenten leven in de samenleving, buiten onze eigen kring, maar dat we deze ook kunnen adresseren. Zorgen kunnen wegnemen. Onwaarheden kunnen ontmaskeren. Waardigheid kunnen herstellen. En begrip kunnen kweken. En op die manier sentimenten die kunnen leiden tot de opkomst en de machtsgreep van politici als Trump weg te nemen. En zelfs al slagen we daar niet in, dan leren we ze in ieder geval wel kennen, en herkennen, en zijn we in ieder geval in staat om dit soort politieke aardbevingen te zien aankomen, en hierop te anticiperen. Dan zijn we in ieder geval een stuk wijzer geworden. Door schade en schande.