Waarom ook de kunst- en cultuurredacties van onze media inclusiever moeten

AD-columniste Angela de Jong schreef ooit dat ze blij was met Daan Schuurmans in Mocro Maffia, omdat er dan ten minste nog iemand was met wie ze kon meeleven. En dáár zit nu precies het probleem.

Een jaar of zes geleden benoemde fotoagentschap Getty Images de volgende trend, geïnspireerd op door hun klanten ingegeven zoektermen:

‘In an increasingly socially connected and (virtually) borderless world, we can no longer make assumptions about what it means to be from a specific place - cultural identity is becoming increasingly complex and flexible. The Global Neighborhood trend is about embracing this state of flux, as our collective cultural identities will be less about where we are and more about what we believe. We are becoming more internationally interconnected and this trend is only going in one direction.’

Dat laatste is inmiddels gebleken. Daar waar de meeste trends een korte tijdspanne hebben van hooguit enkele jaren, is er bij de Global Neighborhood geen sprake meer van een trend: het is de dagelijkse realiteit geworden in onze superdiverse samenleving.

Was mijn generatie in cultureel opzicht nog sterk georiënteerd op de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk, voor nieuwe generaties is die oriëntatie al lange tijd aan het verbreden.

Onlangs sprak ik met een vertegenwoordiger van een projectontwikkelaar in Dubai. In Nederland heeft zij wekelijks tientallen leads van mensen die een studio of appartement in het emiraat overwegen te kopen. En toen ik aan twee achttienjarige meisjes met Kaapverdische achtergrond vroeg welke stad zij het liefst zouden bezoeken, was hun spontane antwoord… Seoul.

Culturele oriëntatie wordt steeds diverser

In culinair opzicht zien we al lange tijd een grote verschuiving. De diversiteit aan keukens neemt in onze steden elk jaar toe: Chinees, Japans, Thais, Koreaans, Vietnamees - het is niet meer weg te denken. Maar ook keukens uit Zuid-Amerikaanse, Afrikaanse, Oost-Europese en andere Aziatische landen zijn aan een opmars bezig. En halal, biologisch en veganistisch liggen bij een groeiend aantal restaurants in elkaars verlengde.

Op andere terreinen zijn er eveneens grote verschuivingen. De populariteit van Japanse Anime en Manga spreekt boekdelen. En nu we dankzij de streamingdiensten niet meer afhankelijk zijn van lineaire televisie met door witte mensen voorgeprogrammeerde content, worden ook films en tv-series uit onder meer Azië, Afrika en Latijns-Amerika populair. In de gesprekken die ik in het kader van mijn vakgebied inclusieve marketing en communicatie frequent organiseer, kwamen in recente weken titels als het Zuid-Afrikaanse Blood & Water en het Mexicaanse Triada veelvuldig voorbij. Maar ook Koreaanse, Indiase, Turkse en Arabische films en series worden genoemd.

Op muziekgebied zijn de verschuivingen eveneens groot. Spotify alléén is daarbij geen zuivere graadmeter, omdat de platforms die nieuwe generaties gebruiken om naar muziek te luisteren veel gevarieerder zijn. Zonder video’s zou de K-pop van bands als BTS en Blackpink waarschijnlijk minder populair zijn: zo zijn sommige muziek- en videoproducties van Blackpink van bizar hoge kwaliteit met YouTube-views die zelfs de 2 miljard halen. En op TikTok hebben BTS en Blackpink respectievelijk ruim 60 en bijna 44 miljoen volgers. Ter vergelijking: Harry Styles heeft er ‘slechts’ 7,6 en Beyoncé ‘maar’ 4,8.

In de grote steden behoren Afrobeat en Latin/Caribbean tot de meest populaire muziekgenres onder jonge generaties. Niet alleen laten Nederlandse urban artists zich al jarenlang door Afrobeat beïnvloeden, ook in de VS zien we dat de invloed van muziek uit bijvoorbeeld Lagos, Accra en Nairobi onontkoombaar is. Nadat we eerder al de internationale doorbraak zagen van onder meer Burna Boy, Wizkid, Rema en Ckay, zijn het momenteel de jonge Nigeriaanse Ayra Starr en de Amerikaans-Kameroenese Libianca Fonji die met respectievelijk Rush en People wereldwijd hoge ogen scoren. Afgelopen week was Libianca de 11e en Ayra de 12e Afrikaanse artiest die goud wist te halen in de VS.

En hoewel de internationale populariteit van Latin-muziek een al wat langere geschiedenis kent, heeft Spaanstalige popmuziek ook in niet-Spaanstalige landen een permanente plek veroverd. Opvallend daarbij is dat vrouwen recentelijk zo goed scoren, waaronder Rosalía uit Spanje, Karol G uit Colombia en Becky G uit de VS. En ook Shakira is weer helemaal terug, voor zover zij ooit weg is geweest; maar anders dan in het verleden hoeft zij zich niet meer van het Engels te bedienen om wereldwijd de hitlijsten te bestormen. Dat de aansprekendheid van de beats belangrijker is geworden dan het kunnen verstaan van de teksten, bewijst de Frans-Malinese Aya Nakamura ook al een groot aantal jaren.

Wie nog niet in de gaten heeft dat de wereldwijd populaire muziekcultuur tegenwoordig uit alle continenten afkomstig is en dat de jaarlijkse Radio 2 Top 2000 vooral een ouderwets wit 50-plus feestje is - waar overigens niets mis mee is! - werd daar onlangs nog eens fijntjes op gewezen toen de Nigeriaan Burna Boy en de Braziliaanse Anitta de kick-of show van de Champions League finale in Istanbul verzorgden. Vorig jaar november was het al de Koreaan Jung Kook van BTS die hoofdact van de openingsceremonie van het WK voetbal was.

Waarom deze opsomming?

Stellen we de lens scherp op de programmasamenstellers en redacteuren van de grote Nederlandse mediaplatforms, dan zien we dat al deze recente ontwikkelingen nog op weinig aandacht kunnen rekenen. Met hun programmering van films en tv-series zitten de zenderbazen van RTL en Talpa nog volledig vastgeroest in de VS. En hoewel de NPO op het gebied van diversiteit en inclusie in recente jaren stappen maakt, zijn de geprogrammeerde series en films nog hoofdzakelijk afgestemd op het publiek dat enkele decennia terug ook al naar de zenders keek, enkele uitzonderingen daargelaten. Qua muziekprogrammering ligt de focus bij de NPO-tv-zenders eveneens op de 50+-generatie. Nieuwe ontwikkelingen blijven grotendeels buiten beeld.

Uiteraard mag niet onvermeld blijven dat er ook een tegenbeweging van die internationale oriëntatie is: met name in de muziekwereld zien we dat Nederlandstalige muziek in de meest uiteenlopende genres populair blijft. Van Suzan & Freek tot Mart Hoogkamer. Maar zelfs daar zien we een interessante ontwikkeling. Want juist in de urban scene zorgt de mengelmoes van Nederlands, straattaal en buitenlandse talen er geregeld voor dat (gedeeltelijk) Nederlandstalige tracks ook in niet-Nederlandstalige landen op de playlists belanden.

De wereldwijde beïnvloeding over en weer is dus groot en neemt toe. Die beïnvloeding raakt alle continenten. Maar wanneer we die variatie niet terugzien in de perspectieven van waaruit in de meeste van onze media over cultuur wordt bericht, ontstaat er een vertekend beeld over wat substantiële bevolkingsgroepen in ons land aansprekend vinden en waar ze zichzelf in herkennen. Dat is ook relevant als deze culturele uitingen uit het buitenland komen, simpelweg omdat het mensen in Nederland inspireert in hun eigen expressievormen.

Zo is de kunst die daaruit voortkomt een representatie van onze superdiverse samenleving, wat uiteindelijk weer kan leiden tot meer begrip tussen culturen. Het belang daarvan ligt in de snelle demografische veranderingen: nu al heeft zo’n 40% van alle 18- tot 25-jarige jongeren in Nederland een biculturele achtergrond van de 1e, 2e of 3e generatie.

De kunst- en cultuurredacties zijn niet meer van deze tijd

De vraag is nu: wordt die steeds grotere variatie van expressievormen in onze samenleving wel door de verschillende cultuurfondsen voldoende erkend? Is het genoeg wanneer in de beoordeling van subsidieaanvragen door culturele instellingen ook in de komende jaren scherp - zo niet scherper - wordt gelet op het naleven van de code diversiteit en inclusie?

Bedenk daarbij dat kwaliteit een subjectief begrip is. Zo is een oordeel over wat wel of geen ‘kwaliteit’ heeft afhankelijk van veel verschillende factoren. De eigen culturele achtergrond van de beoordelaar is er daar één van. De invloed van kunst- en cultuurredacties bij onze media een andere. Bewust of onbewust hebben deze redacties invloed op de fondsen. Bovendien wordt in subsidieaanvragen geregeld verwezen naar positieve recensies uit onze traditionele media. Maar zij die hierover vakmatig berichten moeten dan wel in staat zijn de diverse perspectieven van waaruit de verschillende uitingsvormen ontstaan op waarde te kunnen schatten. En juist daar is op dit moment nog geen sprake van. Want waar in de kunst- en cultuursector op het gebied van diversiteit en inclusie inmiddels (soms kleine) stappen worden gezet, zien we die stappen op de kunst- en cultuurredacties van onze traditionele media niet of nauwelijks terug.

De relevantie daarvan mag niet worden onderschat. De eigen culturele achtergrond speelt een rol in de beoordeling van beeldende kunst, film, theatervoorstelling, muziekoptreden of welke andere expressievorm ook. Zo herkent een Afrikaanse Nederlander die de films Black Panther en Wakanda Forever ziet, veel meer (vaak subtiele) details van Afrikaanse culturen dan de witte Nederlandse journalisten die deze blockbusters recenseren.

AD-columniste Angela de Jong schreef ooit dat ze blij was met Daan Schuurmans in Mocro Maffia, omdat er dan ten minste nog iemand was met wie ze kon meeleven. En dáár zit nu precies het probleem. Juist daarom zien we dat er in witte films en tv-series onnoemelijk veel meer subsidiegeld wordt gestoken dan in door biculturele makers gehonoreerde subsidieaanvragen op dit gebied - als ze al worden gehonoreerd. Dat ligt voor een deel aan het gebrek aan persoonlijke herkenning bij de commissies die subsidieaanvragen beoordelen; het door biculturele makers al van tevoren afzwakken van het eigen en incorporeren van het witte perspectief is daarvan geregeld de consequentie. Maar het ligt evenzeer aan hen die vanuit het journalistieke vakgebied over kunst en cultuur berichten. Over de selecties die zij maken: waar zij wél en waar zij géén aandacht aan besteden. En over het vermogen om de gevarieerde perspectieven van waaruit de verschillende uitingsvormen ontstaan te kunnen appreciëren.

Een lang verhaal kort gemaakt: als niet ook de kunst- en cultuurredacties van onze traditionele media inclusiever worden, beginnen de komende jaren de meeste biculturele makers opnieuw met een 1-0 achterstand aan hun aanvraag bij de cultuurfondsen.