Waarom links en rechts springlevend zijn en de keuze de toekomst bepaalt

Of het komende kabinet links of rechts wordt, maakt een wereld van verschil. Een coalitie met JA21 of GroenLinks-PvdA is geen variatie op een middenkabinet; het bepaalt fundamenteel hoe keuzes worden gemaakt over arbeid, inkomen, klimaat, dierenwelzijn, zorg, armoede en natuur. Politieke richtingen zijn springlevend, en ideologie is allesbehalve een oude herinnering aan het verleden.

Toch bestaat het idee dat links en rechts achterhaald zijn. Laten we niet weer in deze valkuil stappen. Aan het einde van de Koude Oorlog dachten velen - geïnspireerd door denker Francis Fukuyama - dat de liberale democratie het eindpunt van de geschiedenis was. De 'geschiedenis' leek voltooid. 

Dat optimisme bleek misplaatst. Illiberale democratieën groeien, China en Rusland tonen autoritair beleid, Trumpisme vestigde zich in de Verenigde Staten, er zijn tal van theocratische staten en ook binnen Europa zien we een toenemende polarisatie. Oorlogen, machtsblokken, terroristisme en ideologische conflicten zijn verre van voorbij. Juist in deze gepolitiseerde en gepolariseerde wereld zijn politieke richtingen cruciaal omdat ze richtingen van toekomst aangeven.

Het idee dat links en rechts dood zijn, is een denkfout. De politiek is wel complexer geworden, met nieuwe dimensies zoals progressief versus conservatief, kosmopolitisch tegenover nationalistisch, democratisch versus ondemocratisch, en die van religieus versus humanistisch, waarbij we ook de geboorte zien van antropocentrisch versus bio-ecocentrisme. Maar deze dimensies vervangen de oude niet: de sociaal-economische scheidslijn blijft bestaan binnen politieke keuzes die grote invloed heeft op het leven.

De oorsprong ligt in de Franse Revolutie: links stond voor de revolutionairen die gelijkheid, herverdeling en solidariteit nastreefden; rechts voor de verdedigers van het oude regime, die individuele vrijheid, marktwerking en eigen verantwoordelijkheid hoog achtten. Deze tegenstelling was meer dan symbolisch; ze bepaalt vandaag nog steeds beleid, bestuur en maatschappelijke keuzes.

Wie linkse partijen steunt, kiest zo voor herverdeling, hogere lonen, progressieve belastingen, publieke investeringen en een sterke sociale zekerheid. Wie rechts stemt, geeft de voorkeur aan marktwerking, lastenverlichting, deregulering en individuele verantwoordelijkheid. Thema’s als zorgpremies, woningbouw, hypotheekrenteaftrek, klimaatbeleid, energievoorziening en uitkeringen draaien uiteindelijk om ideologische keuzes. Hoeveel ruimte krijgt de markt, hoeveel macht krijgt de staat, wat betekent solidariteit, hoe kijken we naar elkaar om? Gaat het meer om empathie en compassie of meer om rendement en winstverwachting?

Nieuwe culturele, sociale en identiteitsdimensies voegen lagen toe, maar vervangen de economische as niet. Een partij kan sociaal-economisch rechts zijn maar cultureel progressief of juist links op sociaal-economisch beleid, maar cultureel behoudend, op migratie en nationale identiteit. Internationale conflicten, zoals Gaza en Oekraïne, en mondiale uitdagingen zoals de klimaatcrisis, laten zien hoe economisch links-rechtsdenken en andere morele keuzes samenkomen. Hoeveel vrijheid hebben burgers, hoe beschermen we kwetsbaren, en hoe kijken we naar de belangen van mens, dier en natuur?

Het ontkennen van links-rechts is ook gevaarlijk. Zonder ideologische richting vervalt politiek tot schijnbare technocratische bureaucratisering. Met thematische activistische prikkels, waarbij burgers slechts consumenten zijn van veranderend nieuws op basis van algoritmes. Waar maken we ons vandaag druk om, vervreemd van andere crises? Met een overheid die als een soort van machine wetten en regels zou maken. Dat is een dystopische toekomst, soms al heel dichtbij.

Politiek blijft echter gaan over conflicterende visies - en belangen - op hoe samenlevingen georganiseerd zijn, hoe macht, middelen en kansen verdeeld worden en wie - welke schouders - lasten draagt waarbij de verdeling van de taart centraal staat. Bestuur en beleid blijven gebaseerd op keuzes waaronder principes liggen, het is meer dan alleen stijl of een sociale media identiteit.

Onderzoeken laten zien dat Nederlanders nog steeds duidelijk op een links-rechtspatroon balanceren bij beslissingen over herverdeling, inkomensverschillen, publieke investeringen en de rol van de overheid. 

Die waarden zijn diep verankerd in onze wereldbeelden, belangen en overtuigingen. Het idee dat het tot een verleden behoort en dus overbodig lijkt, is blijven leven in je eigen nieuwe grot met algoritmes en biassen. In een tijd waarin pragmatisme en dagkoersen overheersen en radicale ideeën opkomen, is het gevaarlijk de kern uit het oog te verliezen.

Culturele, sociale en morele dimensies voegen extra lagen van complexiteit toe. Progressief versus conservatief draait om normen, tradities, religie, emancipatie en sociale verandering. Kosmopolitisch versus nationalistisch gaat over identiteit, migratie, integratie en de grenzen van solidariteit: zijn we burgers van de wereld, of primair leden van een natiestaat? 

Deze assen doorkruisen de sociaal-economische dimensie en laten zien dat politiek in deze digitale postmoderne tijd gelaagd is, maar ze vervangen de oude fundamenten niet. Ze zijn aanvullend en dat maakt het maken van keuzes van burgers en politici steeds moeilijker.

Links en rechts zijn geen archeologische objecten uit een voorbij klassiek tijdperk. Ze vormen de basislaag van politiek, de rol van overheden, de verdeling van middelen en verantwoordelijkheden. Nieuwe dimensies voegen context toe, maar zonder het fundament verliezen we zicht op wat werkelijk op het spel staat: ongelijkheid, armoede, zorg, natuur, klimaatverandering, dierenwelzijn, onderwijs en veiligheid. Wie dit negeert, verliest zicht op de kern van politiek: de vraag wie wat voor leven heeft. 

En zo maakt het ook voor ieder postzegelland heel wat uit welk kabinet er komt. Voorbij het kijken naar één leider, één partij en één thema. Of Klaver vicepremier wordt of Eerdmans, maakt een wereld van verschil voor mensen, dieren, natuur en de aarde. Links en rechts bieden ook het kader om deze keuzes te begrijpen en te beoordelen. Ze zijn niet achterhaald, maar noodzakelijk. Kijk even naar het 'succesvolle' kabinet van PVV, VVD, NSC en BBB. Het gaat ergens BBB. Je kunt de wereld goed verzieken.

In een wereld die complexer is dan ooit, blijft links-rechtsdenken een belangrijke lens waardoor we de strijd om macht, middelen en verantwoordelijkheid kunnen en moeten observeren.  De politieke werkelijkheid is uitgebreid, niet vervangen. Wie dit niet erkent, herhaalt dezelfde fout als degenen die ooit dachten dat de geschiedenis voorbij was. Ongelijkheid, armoede en conflicten verdwijnen niet door ze ideologisch te neutraliseren of cancellen. Het fundament van links en rechts is en blijft onmisbaar om te begrijpen wie wat heeft, krijgt en geeft en waarom.

Er is meer dan één thema in de wereld. Ook meer dan alleen korte termijn eigen belangen. In een wereld van polycrisis - klimaat, oorlogen, honger, armoede, discriminatie, migratie, culturele botsingen, racisme, femicide, speciesisme, ongelijkheid en seksisme - is het van belang om met diverse brillen naar meerdere realiteiten te kijken. 

Dan maakt het heel wat uit of je meer met links dan met rechts kijkt, ook of je progressief of conservatief bent, en hoever je grenzen gaan, binnen hopelijk nog steeds een democratische werkelijkheid. Wie er naast Jetten - of een ander - op het bordes staat maakt alles uit voor mens, dier en natuur.