Waarom het een goed idee is om op Pieter Omtzigt te stemmen

De bodem, de basis van ons democratisch systeem is rot. Dat is wat Pieter Omtzigt in zijn boek Een nieuw sociaal contract haarscherp aantoont. Dit aan de hand van de Toeslagenaffaire, waar hij zich vanaf 2017 in heeft vastgebeten om de onderste steen boven te krijgen. Hij is daarin buitengewoon ervaringsdeskundig. Omtzigt wil deze schokkende ervaring omzetten naar een tiental oplossingen om de democratie te herstellen en de positie van de burger ten opzichte van de overheid te versterken. Dit is absoluut nodig, want in plaats van dat de overheid en de politiek de burger dient, is het diens vijand geworden. De burger, zoals Omtzigt aantoont, kwam volledig klem te zitten in het systeem, niet alleen tijdens de Toeslagenaffaire, maar ook in de afhandeling van de schade door de gaswinning in Groningen. Als hier niets in verandert, is het wachten op een volgende ‘Toeslagenaffaire’. Omtzigt somt al een aantal gebieden op, die duidelijk kandidaten zijn waar burgers zwaar in de problemen kunnen komen; de participatiewet van de bijstand en de arbeidsongeschiktheidswetten.

De overheid laat de burger stelstelmatig en structureel in de steek en neemt op diverse gebieden niet zijn verantwoordelijkheid zoals die in de grondwet is vastgesteld. Het verbaast me dat Omtzigt in zijn boek niet een keer de term neoliberaal gebruikt. Voor mij is het duidelijk dat dit falen van de overheid te verklaren is doordat de achtereenvolgende kabinetten Lubbers, Kok, Balkenende en Rutte de vrije markt alle ruimte hebben gegeven. Dat is een doelbewuste keuze met als gevolg aan de ene kant een enorme toename aan materiële welvaart, maar aan de andere kant een aantal grote problemen. Volgens Omtzigt faalt de overheid in zijn taak om de burgers voldoende inkomen te garanderen om normaal van te kunnen leven (zonder ingrijpen van de overheid komen bijna 1 miljoen mensen in Nederland onder de armoedegrens terecht). Omtzigt pleit voor een om de 2 jaar opnieuw vaststellen van het sociale minimum. En dan niet aan de hand van modellen, maar op basis van de werkelijkheid van mensen zelf. De overheid faalt volgens Omtzigt in zijn taak om voor iedereen voldoende woningen te garanderen. Volgens hem dienen er de komende 10 jaar 1 miljoen nieuwe woningen gebouwd te worden. Neoliberalisme zet de democratie buitenspel en de invloed die de burger heeft op de besluitvorming. Democratie is meer dan het om de zoveel jaar een kruisje zetten op een stembiljet. De bodem van onze parlementaire democratie is rot, omdat de macht en tegenmacht onvoldoende werkt en burgers hier de dupe van zijn. Dat is de kern van de boodschap van Pieter Omtzigt.

Een ander essentieel punt dat Pieter Omtzigt naar voren brengt, is het model-denken in Nederland. Omtzigt heeft zich in zijn studie Economie en Statistiek en dan met name tijdens zijn promotieonderzoek in Florence grondig verdiept in hoe je met modellen moet omgaan. Wanneer deze wel en wanneer niet zijn te gebruiken en op welke manier. Omtzigt laat zien dat de politiek zich met name laat leiden door modellen, die worden aangeleverd door de verschillende planbureaus die we in Nederland hebben. Deze modellen hebben geen verbinding meer met de werkelijkheid van mensen en brengen dus mensen vaak in grote problemen. Omtzigt geeft in zijn boek een aantal heldere voorbeelden. Voor deze mensen neemt Omtzigt het op, zoals hij dat deed met de Toeslagenaffaire.

Misschien is wel de opvallendste verandering die Pieter Omtzigt wil bewerkstelligen, het opnieuw van onderop opbouwen van ons democratisch kiesstelsel. Hij stelt voor om kieskringen te organiseren, waar kiezers en gekozenen levend contact hebben en een inhoudelijk debat kunnen voeren. Dit in plaats van de select groepje hoogopgeleiden die bepalen wie op de kieslijst komen. Zo ontstaat dus het mandaat tussen de kiezer en de volksvertegenwoordiger, eigenlijk precies zoals Pieter Omtzigt dit zelf heeft gedaan en hij daardoor hoog op de lijst kwam te staan bij het CDA. Op deze manier komt de volksvertegenwoordiger ook sterker te staan tegenover de partij. Omtzigt stelt voor om 110 volksvertegenwoordigers vanuit die kieskringen in de Tweede Kamer te plaatsen. Dit is een behoorlijk radicale verandering, maar noodzakelijk om het vertrouwen tussen politiek en de burger te herstellen.

Omtzigt probeert met politieke en bestuurlijke middelen de democratie te herstellen. Dat zegt iets over wie Pieter Omtzigt is. Hij is duidelijk niet de redder van Nederland, die met een toverstokje alle problemen oplost. Rechtvaardigheid staat zeker hoog in zijn vaandel. Hij ziet politiek als een roeping, bijt zich vast in een onderwerp, wat hij heeft laten zien in Europa (Malta, IJsland) en Nederland (Toeslagenaffaire). Hij luistert naar de mens die door het falende systeem klem komt te zitten. En probeert de oorzaak van die klem binnen het systeem op te lossen. Hiermee zet hij zich als een soort van morele, politieke klokkenluider tegenover de onrechtvaardige macht en steekt zijn nek uit, ook als dat zou betekenen dat hij zijn baan verliest. De grote vraag natuurlijk is wat Omtzigt gaat doen als hij met zijn partij Nieuw Sociaal Contract straks zelf een van de grootste partijen gaat worden. Hoe gaat hij dan om met die compleet andere positie en de macht die hij dan krijgt? Blijft hij dan trouw aan zichzelf, zijn principes en zijn moreel kompas? Blijft hij trouw aan zijn politieke missie om de democratie en de kloof tussen burger en politiek te herstellen? Gaat hij zijn macht inderdaad gebruiken om zich dienstbaar te maken aan de burger? En gaat hij het voor elkaar krijgen om zijn politieke agenda waar hervorming van het democratische systeem bovenaan staat, overeind te houden in de onderhandeling met de politieke partijen waar hij ongetwijfeld mee moet samenwerken? En misschien wel de belangrijkste vraag; laat de macht, die zich zo duidelijk heeft verdicht en tegenover de burger heeft geplaatst, zich hervormen?

Ik denk dat we Pieter Omtzigt die kans moeten geven, omdat ik bij geen enkele partij diezelfde absolute noodzaak zie om die bestuurlijke vernieuwing door te voeren. Natuurlijk is bijvoorbeeld beleid rond de klimaatcrisis belangrijk, maar als de democratische boot waarmee we varen een rotte bodem heeft en dreigt te zinken, kom je ook met je klimaatbeleid niet ver. Een goede reden dus om in november op Pieter Omtzigt te stemmen.