VVD aanval op Europees hof zet bijl in liberaal erfgoed

Dat dit kabinet het niet al te nauw neemt met internationale verdragen, wisten we al. In het regeerakkoord worden daar geen doekjes omgewonden, meteen op de eerste pagina van de inleiding lezen we dat Nederland deze verdragen wil gaan wijzigen als ze juridische grenzen opwerpen voor nationaal beleid. Fractievoorzitter Stef Blok en Kamerlid Klaas Dijkhoff van de VVD voegen daar met hun recente pleidooi in de Volkskrant van 7 april voor het aan banden leggen van het Europees Hof een nieuwe dimensie aan toe.

Kern van het betoog van beide heren is dat het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens (EVRM), dat de basis vormt voor toetsing door het Hof, uit de jaren vijftig van de vorige eeuw stamt en niet bestand is gebleken tegen de tand des tijds. Toen was Nederland nog een emigratieland en had nog niemand gehoord van een verzorgingsstaat. Nu zijn er sociale rechten en vele migranten die met succes een beroep doen op het Hof om toegang tot die rechten te verkrijgen of behouden. De rechters zijn politici in toga geworden die de trias politica ondermijnen en terug moeten in hun hok, zo betogen de VVD-politici.

Op zich heeft de gedachte dat verdragen de tijdsgeest weerspiegelen en aangepast moeten kunnen worden aan maatschappelijke ontwikkelingen en veranderende tijden een zekere logica. Maar bij verdragen over mensenrechten is een gezonde argwaan tegen elk relativisme geboden, omdat die rechten naar hun aard plaats- en tijdloos beogen te zijn en een universele geldigheid claimen. Wie het EVRM er zelf op naslaat, kan niet anders dan concluderen dat het grotendeels klassieke grondrechten betreft als vrijwaring van geweld, foltering, discriminatie en gewetensdwang. Daar zit geen spatje vijftiger jaren in.

Waar komt dan die kruistocht van Blok en Dijkhoff tegen de Europese mensenrechten vandaan? Wie doorleest in het EVRM en aanbelandt bij artikel 8 over het recht op eerbiediging van gezinsleven, begint een vermoeden te krijgen. Dit artikel vraagt van het openbaar gezag om een goede bewijsvoering aan te dragen als beperkende maatregelen worden opgelegd die burgers in hun privé leven raken. De overheid mag bijvoorbeeld de leeftijdsgrens voor huwelijksmigratie niet zomaar verhogen, maar moet aannemelijk maken dat dit noodzakelijk is voor de veiligheid van het land, de economie, of de gezondheid van de bevolking. Is die noodzaak er niet, dan heeft de overheid niet het recht om inbreuk te doen op de persoonlijke keuzes van burgers, hoe graag de toevallige politieke meerderheid in dat land op dat moment dat ook zou willen. Kennelijk willen beide VVD heren graag van deze verantwoordingsplicht af, zodat politici ongehinderd het beleid kunnen bepalen.

Er was een tijd dat het bepleiten van burgerlijke vrijheden en rechten tot de kern van de liberale agenda behoorde en liberalen onafhankelijke rechters omarmden als noodzakelijk tegenwicht tegen een al te machtige staat. Er was een tijd dat Nederland met gezag op het internationale toneel kon opereren omdat we democratie en mensenrechten niet alleen voor daar uitdroegen maar ook hier naleefden. In het afgelopen decennium zijn liberalen echter steeds meer ten prooi gevallen aan een oppervlakkig “law and order”-denken dat Gouda tot het middelpunt van onze wereld maakt. Politici zijn steeds meer op de stoel van de rechter gaan zitten en de rechten van burgers worden meer en meer uitgeleverd aan de politieke waan van de dag.

De opkomst van het rechts populisme in Nederland heeft niet alleen artikel 1 van de Grondwet maar ook de liberale inborst van de VVD danig beproefd. We zouden bijna vergeten dat het nog maar twintig jaar geleden is dat toenmalig VVD-leider Bolkestein krachtige pleidooien hield tegen cultuurrelativisme en stelde dat het westen vanwege universele waarden superieur is. Nu hanteren Blok en Dijkhoff zelf een cultuurrelativistische visie op grondrechten om die universele waarden naar believen te kunnen inperken. Heeft Nederland voor het eerst in honderd jaar weer een liberale premier, is er niks liberaals meer aan de VVD. Het is triest om te moeten constateren dat de mensenrechten in Nederland anno nu alleen nog veilig zijn in progressieve handen.