Vuur verenigt en vernietigt

Terwijl het vuurwerk knalt en nieuwjaarsvuren oplaaien zullen weinigen zich afvragen wat de betekenis is van ‘vuur’. Laat staan wanneer het is ‘uitgevonden’. Vuurgebruik is een van de belangrijkste stappen in de culturele evolutie van de mens. Vuur maakte de mens slimmer en socialer maar ook gewelddadiger en vernielzuchtiger.

Romanticus Jean-Jacques Rousseau, de Franse filosoof, betoogde al dat bij het vuur mensen nader bij hun medemensen komen.  Vuur biedt warmte en bescherming tegen wilde dieren. Vuur verlicht het donker.

Rond het vuur kwamen mensen samen om verhalen door te geven. Door het vuur vonden mensen bescherming in grotten die ze eerder niet binnen durfden.

Vuur maakt de bereiding van voedsel mogelijk. Door vlees te garen (bakken, braden, roosteren) of gewassen te gebruiken die anders oneetbaar zouden zijn (granen, knollen, noten) krijgen mensen meer voedingstoffen binnen en dus meer energie. Uitbreiding van het dieet doet de hersenomvang toenemen.

Beheersing van het vuur maakte het platbranden van grote oppervlakten mogelijk. Landontginning waarbij vegetatie op onontgonnen terrein aan het begin van het droge seizoen in brand wordt gestoken om vruchtbare grond te creëren voor akkerbouw.

Grote grazers zoeken doorgaans verbrande stukken land op. Daar vinden ze het voedzaamste eten. Op die uitgestrekte oppervlakten kon gejaagd worden op die grote dieren. Het vlees kon dan weer op een vuur bereid worden. Jagen vergt samenwerking, planning, anticiperen.

Met vuur konden potten en pannen worden gebakken om voedsel te bereiden maar ook om het te vervoeren. Het gebruik van keramiek beïnvloedt hoe mensen koken, eten en samenleven.

Vuur was het begin van energiegebruik zonder menselijke spierkracht, water, wind of zon. Met vuur gingen stoommachines draaien en treinen rijden. Vuur betekende meer mobiliteit. Dankzij de beheersing van het vuur konden hoogovens tot steeds hogere temperaturen worden opgestookt voor het maken van ijzer en staal.

Vuur heeft ook een ideologische en politieke lading. In politieke pamfletten en protestbeelden wordt vuur vaak afgebeeld om verandering of opstand te symboliseren. Vuur staat ook symbool voor opstand, moed of strijd tegen onderdrukking. Het kan worden gebruikt om te intimideren, bijvoorbeeld door het in brand steken van auto’s of gebouwen. Het is een wapen en signaal tegelijk. In de kunst, op affiches en vlaggen staat vuur vaak voor strijd of de opkomst van een nieuwe orde.

Vuur staat voor transformatie, vernietiging van het oude en geboorte van het nieuwe.

Ook religieus speelt vuur een rol. Volgens het Bijbelverhaal vroeg Abraham zijn zoon Isaak te offeren op het vuur. In Griekenland stal Prometheus het vuur van de goden en werd voor eeuwig aan een rotsblok geketend. Bij de Ekoi, op de grens van Kameroen en Nigeria, deed een jongetje hetzelfde als Prometheus en werd gestraft met kreupelheid De Vestaalse maagden waren priesteressen die verantwoordelijk waren voor het onderhouden van het heilige vuur van de godin Vesta. Hun rol was cruciaal voor de religieuze en sociale structuur van het oude Rome.

Lustvuurwerk
Omgaan met vuur kunnen de mensen al honderdduizenden jaren, het maken van lustvuurwerk beheersen ze amper duizend jaar. Het geheim is het ontsteken van een aantal gemengde stoffen die in een kettingreactie ontploffen.

Vuur staat vaak voor het verlangen naar zuiverheid, voor de overwinning van het licht op de duisternis, voor hoop en een nieuw begin. De oorspronkelijke basis van de nieuwjaarsvuren en vuurwerk.

Vuur verenigt maar het vernietigt ook. Door de uitvinding van het vuur werden fossiele lagen die in miljoenen jaren waren neergelegd in een paar eeuwen opgestookt. Met opwarming van de aarde en vervuiling als gevolg. Door het vuur kwamen er strijdmiddelen met een vuurkracht die eerder nooit voor mogelijk was gehouden. Door een gebrekkige beheersing van het vuur breiden bosbranden zich steeds verder uit.

Positieve en negatieve gevolgen van de beheersing van het vuur, waar bij de jaarwisseling maar weinigen bij stil zullen staan.