Vrijheid van meningsuiting verder onder druk in Turkije

De vrijheid van expressie, drukpers en meningsuiting was altijd al een zorgenkindje in Turkije. Onder het bestuur van de AK-partij is wat dat betreft weinig veranderd, al verschillen de meningen daarover. Volgens pleitbezorgers van Premier Erdogan valt wel degelijk een vooruitgang te constateren. Bijvoorbeeld als het om de vrijheid van meningsuiting gaat ten aanzien van de Koerdische zaak. Daar kan met meer openheid over gesproken worden dan vroeger, zegt men. Maar onlangs werd nog een publicist tot een lange gevangenisstraf veroordeeld omdat hij het woord ‘Koerdistan’ had geschreven. Veel stelt die vooruitgang dus niet voor. In veel opzichten lijkt de vrijheid van de Turkse burger er vergeleken met eerdere regeringen zelfs op achteruit te zijn gegaan onder de AK-partij. Dat Turkije onlangs uit de bus kwam als het land met de meeste journalisten in gevangenschap, is veelzeggend.

Over dat laatste is veel te doen geweest in de West-Europese media, reden waarom ik er hier verder niet over uit zal wijden. De vrijheid van de Turken komt echter ook op andere vlakken steeds meer onder druk te liggen. Op het Turkse Internet wordt het bijvoorbeeld ook alleen maar benauwder. De Internetwaakhond (TIB) in Ankara stuurde onlangs een lijst naar web-hosting bedrijven met 138 woorden die niet meer mogen worden gebruikt in domeinnamen. Daaronder uiteraard veel Turkse woorden, maar ook Engelse, of een combinatie van beide. Een paar voorbeelden: donanimalemi.com (hardwarewordl.com) is vanaf heden uit den boze in Turkse domeinnamen omdat het woord ‘animal’ er in voorkomt. Sanaldestekunitesi.com (virtualsupportunit.com) mag niet meer omdat iemand daar ‘anal’ uit zou kunnen destilleren. Andere woorden die volgens Ankara niet meer kunnen zijn ‘beat’, ‘escort’, ‘homemade’, ‘hot’, ‘nubile’, ‘free’, ‘teen’, ‘gay’ en de Turkse versie daarvan ‘gey’. De afkorting ‘pic’ voor ‘picture’ is niet meer toegestaan volgens TIB omdat het in de Turkse taal ‘bastaard’ betekent. ‘Got’, verleden tijd van ‘get’, kan niet meer omdat het in de Turkse taal als ‘achterwerk’ geïnterpreteerd kan worden. Tot de Turkse woorden die niet meer zijn toegestaan in een domeinnaam behoren ‘ciplak’ (naakt), ‘itiraf’ (bekentenis), ‘liseli’ (scholier op middelbare school), ‘nefes’ (adem) en ‘yasak’ (verboden). Te idioot voor woorden, maar wie het in zijn hoofd haalt het woord ‘verboden’ te verbieden, zou wat mij betreft eigenlijk een prijs mogen krijgen…

Internet kent in Turkije meer beperkingen. Meer dan 5000 websites zijn ondertussen ontoegankelijk gemaakt door TIB. Omdat ze pornografische afbeeldingen bevatten, of omdat ze betrekking hebben op kansspelen. Maar ook uit politieke overwegingen wordt in Ankara bepaald wat wel of niet goed is voor de Turkse Internetgebruiker. Daarnaast komt het vaak voor dat websites om totaal onduidelijke redenen niet meer toegankelijk zijn. Turkije staat momenteel op de tiende plaats onder de landen met verboden websites. Een stuk lager dus dan de positie op de mondiale ranglijst van landen met journalisten in gevangenschap. Het heeft er echter alle schijn van dat TIB voornemens is hoger op te komen.

Verder zijn vooral kunstenaars recentelijk het kind van de rekening in Turkije. In mijn laatste bijdrage voor joop.nl beschreef ik de ontwikkelingen rond het ‘monument voor de mensheid’ in het Oost-Turkse Kars, waarmee kunstenaar Mehmet Aksoy een verzoeningsgebaar richting Armenië wilde maken. Toen ik daarover schreef was het kunstwerk nog in afbraak, maar ondertussen is het bestaan ervan voltooid verleden tijd. Protesten waren er alom. Zoals tijdens een expositie in Eskisehir. Op een van de getoonde kunstwerken was een moskee te zien met daarvoor het woord ‘Ucube’ (monsterlijk). Precies het woord dat Premier Erdogan voor het werk van Aksoy in Kars gebruikte. Op dezelfde expositie hing een schilderij waarop een boerka met een BH was gecombineerd. Kan natuurlijk niet onder het huidige klimaat in Turkije en het duurde dan ook niet lang voordat beide kunstwerken uit de expositie moesten worden verwijderd.

De literatuur ontspringt de dans evenmin. Zoals een op handen zijnd verbod van de Turkse vertaling van The Soft Machine, het boek uit 1966 van de in 1997 overleden schrijver William S. Burroughs. Boek zowel als uitgever staan thans onder verdenking. Het initiatief daartoe is genomen door de ‘Raad voor de bescherming van minderjarigen tegen expliciete publicaties onder auspiciën van de premier’. Als argument tegen een Turkse editie van The Soft Machine wordt ‘inachtneming van morele normen’ genoemd. Omdat Burroughs erotische handelingen beschreef, waardoor het boek de ‘moraliteit schade toe zou kunnen brengen’. Zoiets viel te verwachten. Dat de wijze waarop het The Soft Machine is geschreven ook als reden voor een verbod is genoemd, lag minder voor de hand. Men was echter wel degelijk van mening dat ‘het boek in deze vorm niet tot de literatuur kan worden gerekend’. De ‘toepassing van een gefragmenteerde verhaallijn’ was daar debet aan. Kennelijk kan de ‘Raad voor de bescherming van minderjarigen tegen expliciete publicaties onder auspiciën van de premier’ zich niet vinden in de door Burroughs toegepaste ‘cut-up’ techniek.

Wanneer de The Soft Machine inderdaad verboden gaat worden in Turkse vertaling, dan is het hek van de dam. In dat geval loopt nog veel meer internationale literatuur gevaar in Turkije. En ook Turkse literatuur, want in Ohran Pamuks boek Het museum van de onschuld staan eveneens verschillende ondeugende passages. Voor Pamuk zou het waarschijnlijk niet eens als een verrassing komen, aangezien hij al eerder voor een rechter heeft gestaan in verband met de beperkte vrijheid van meningsuiting in Turkije.

Vrijheid in Turkije. Dat is er nooit geweest en zal er onder de AK-partij ook niet komen, valt te vrezen. Jammer, want de Turken verdienen het. Ondertussen kunnen de dwazen die het in hun hoofd gehaald hebben om The Soft Machine in de verdomhoek te plaatsen de hand schudden van de Republikeinen in de Amerikaanse bible belt met hun kruistocht tegen ‘moreel verval’.