Vluchtelingen komen naar de EU vanwege slechte noodhulp in de regio

Internationale noodhulp barst uit zijn voegen. Het aantal crises wereldwijd blijft groeien en terwijl budgetten toenemen, worden rantsoenen voor vluchtelingen en ontheemden gekort. Met stevige gevolgen: als vluchtelingen in de regio niet goed worden opgevangen en hun kinderen niet naar school kunnen, komen zij vaker naar Europa.

Alle reden om noodhulp te verbeteren. In mei organiseert de Verenigde Naties hiervoor een  mondiale top. Minister Ploumen heeft vorige week het voortouw genomen om afspraken  te maken. Terwijl Nederland inzet op technische verbeteringen, lijkt de belangrijke politieke kwestie van onafhankelijk toezicht te blijven liggen.

Verbeteren van noodhulp is deels uitvoering geven aan zaken die al jarenlang bepleit worden door hulporganisaties. Het logge systeem staat deze verbeteringen in de weg terwijl ze vluchtelingen met waardigheid behandelen, hulp goedkoper maken en meer opleveren op lange termijn.

Ten eerste geven donoren zelden langer dan 6 maanden geld vanwege de onvoorspelbaarheid van crisissituaties. Hulporganisaties kunnen daardoor geen afspraken maken met lokale uitvoerders en zijn veel tijd kwijt zijn aan fondsenwerving. Langere termijnfinanciering is eenvoudig te realiseren als donoren achteraf controleren in plaats van gedetailleerde plannen vooraf te vereisen.

Ten tweede moet doorgepakt worden met het geven van geld of tegoedbonnen in plaats van het uitdelen van spullen. Dat gebeurt nu maar met 6 procent van de hulp. Ten derde zouden vluchtelingen met een uitkering op zichzelf kunnen wonen in plaats van in ‘all-inclusive’ kampen. Zo voor zichzelf zorgen is goedkoper en waardiger, en toch gebeurt het nauwelijks.

Ten vierde kan veel meer hulp door lokale organisaties worden uitgevoerd. Te veel hulp loopt nu via organisaties. Internationale hulp zal nodig blijven, maar er kan veel meer lokaal. Internationale organisaties kunnen lokale partijen opleiden en ondersteunen. Dat garandeert ook een beter serviceniveau voor de toekomst als de noodsituatie voorbij is. Deze vier veranderingen zijn al jaren aan de orde, maar hopelijk kan er nu doorgezet worden. Nog nooit is er zoveel overeenstemming over geweest en de mondiale top biedt de kans om afspraken te maken.

Blijft wel de vraag hoeveel verschil dit soort technische veranderingen gaan maken? Noodhulp blijft een politiek vraagstuk. Er kan alleen hulp geboden worden als organisaties de ruimte krijgen. Op dit moment zijn kampen en ziekenhuizen te vaak doelwit van strijdende partijen, of wordt de toegang ontzegd tot gebieden waar mensen hulp nodig hebben. Er wordt niet gecoördineerd opgetreden tegen dit soort misstanden, die passeren zonder al te veel diplomatieke herrie. De rol van de Verenigde Naties is hierin beperkt omdat de organisatie afhankelijk is van de politiek van de Veiligheidsraad.

Er ligt een goed voorstel voor de invoering van onafhankelijk toezicht. Het gaat om een organisatie met tanden die maatregelen kan nemen als hulp niet kan gebeuren volgens de internationale humanitaire verdragen. De organisatie kan politieke actoren aanspreken om deze verdragen te respecteren en hulp mogelijk te maken, in plaats van te blokkeren. Het toezichtorgaan moet ook de uitvoering van de hulp in de gaten houden. Er is een internationale standaard die organisaties helpt om effectieve en waardige hulp te bieden (de Core Humanitarian Standard), maar systeemlogheid en organisatiebelangen spelen een grote rol, zodat de standaards vaak ondersneeuwen. Ook daar is onafhankelijk toezicht voor nodig.

Het zal heel wat diplomatieke inspanning vereisen om het onafhankelijk toezicht er door te krijgen. Een mooie taak voor Nederland. Nederland is een van de grootste donateurs van de Verenigde Naties en treedt straks in Istanbul op als EU-voorzitter. Laat de ambitie daarom verder gaan dan technische verbeteringen en zorg dat het onafhankelijk  toezicht op naleving van humanitaire verdragen en standaarden er  komt.