Verwarde mensen die geen overlast geven, worden vergeten en gemarginaliseerd

In het Eindhovens Dagblad stond afgelopen week een artikel over problemen van mensen met psychische problemen. In dit artikel wordt aangegeven dat teveel vanuit het medisch model wordt geredeneerd, en dat niet wordt gepraat over de bijzondere ervaringen in de geesteswereld van cliënten. Een belangrijk onderwerp dat aandacht verdient is dat mensen pas in beeld komen als er sprake is van aantoonbare overlast, terwijl er meer mensen zijn die in de samenleving buiten de boot vallen, maar die geen overlast veroorzaken. Zolang mensen het maatschappelijk functioneren niet zichtbaar ondermijnen wordt de groep met niet duidelijk zichtbare problemen vergeten en gemarginaliseerd. Voor dit probleem zou de opbouwwerker of de nieuwe functie van wijk-GGD-er een oplossing kunnen zijn.

Er moet rekening worden gehouden met het feit dat mensen met bijzondere psychische belevingen  zich niet snel openstellen voor anderen, zeker niet als die hun wereld willen binnenkomen en veranderen. Het winnen van vertrouwen vraagt om echte, niet geveinsde aandacht, en is een zaak van lange adem. In Oirschot hadden we mensen in dienst bij gemeentewerken en welzijnswerk die tevens functioneerden als wijkaandachtspersoon. Als er iets mis dreigde te gaan, konden deze mensen poolshoogte nemen en zo nodig de situatie naar hun hand zetten en de-escaleren. Onconventioneel, maar het werkte wel. Zo kregen we bijvoorbeeld informeel contact met een eenzame man die in een caravan woonde, en die als overlastgever werd ervaren. Ik denk dat de werkwijze van informeel contact leggen in deze tijd van aanbesteding in het welzijnswerk niet voor de hand ligt, omdat alle interventies geregistreerd en verantwoord moeten worden.

Omdat het medisch model thans zo dominant is lijkt het alsof de aanpak door maatschappelijke interventie weinig effectief is, en dat alle problemen het beste met medische middelen aangepakt kunnen worden. Maar mensen met problemen mogen niet tot behandeling worden gedwongen. Als dit toch gebeurt wordt het van alle kanten becommentarieerd en bekritiseerd. Want de discussie over wat oorbaar is en wat niet mag niet verstommen. De andere kant van de medaille is dat wanneer ingrijpen alleen maar kan na een gerechtelijke uitspraak over directe gevaarzetting van het gedrag, er met grote terughoudendheid ingegrepen wordt. Bij de politie en het welzijnswerk is het effect van deze terughoudendheid dagelijks zichtbaar.

Er is een gebrek aan professionele handelingsvaardigheid met betrekking tot de aanpak van mensen met moeilijk gedrag of met complexe gedragsproblemen. De wettelijke kaders bieden bovendien weinig ruimte tot ingrijpen zonder toestemming van de persoon met problemen. Anderzijds worden mensen met afwijkend of overlast gevend gedrag nauwelijks door de samenleving getolereerd. Deze factoren tezamen zijn een giftige cocktail en kunnen gemakkelijk leiden tot escalatie van onwenselijk of disfunctioneel gedrag. Dit is niet eenvoudig op te lossen, maar een voorwaarde is dat de samenleving een luisterend oor heeft voor en een zinvolle levensinvulling biedt aan personen die niet zo gemakkelijk toegankelijk lijken, maar die onder goede voorwaarden wel kunnen functioneren. Dus het medisch model is niet zaligmakend en er is grote behoefte aan handelingsbekwaamheid met betrekking tot dringen en dwingen van zorgverleners en aan maatschappelijke investering in een samenleving met aandacht voor elkaar. En net in deze situaties zijn we wispelturig en onbetrouwbaar naar onze dienstverleners.

cc-afbeelding: Arek Socha