Joop

Vertrouwen

  •    •  
25-02-2010
  •  
leestijd 4 minuten
  •  
BNNVARA fallback image
Waar politici en bestuurders elkaar hartgrondig wantrouwen, kun je moeilijk nog van burgers vertrouwen vragen.
Het ging om vertrouwen, zei premier Balkenende bij het opbreken van zijn kabinet, en dat was een waar woord. (Zijn antwoord op de vraag of minister Verhagen met zijn portefeuille zwaaide toen hij zijn zin niet kreeg: ‘nee’, is moeilijker te geloven. De close-up van Balkenende in Buitenhof zei al genoeg en oud-minister Plasterk liet na die uitzending weten dat Verhagen dat wel degelijk geeft gedaan.) Nu personen in de politiek belangrijker zijn dan programma’s, domineert gevoel over inhoud. Allesbepalend is ‘vertrouwen’.
Balkenende IV struikelde over ego’s. Over onwrikbaarheid na onduidelijkheid (Bos), wille zur macht (Verhagen) en de desperate klungeligheid van een regeringsleider die het niet in zijn dna heeft een alpha-mannetje te zijn. De eerste twee wilden van geen wijken. De premier restte niks anders dan met zijn stempelkaart voor gevallen kabinetten Balkenende naar de Majesteit te gaan.
Terwijl ingrijpende maatregelen nodig zijn, leggen ze het land voor lange tijd lam. Op ‘de lange val’ volgt een lange campagne. De peiling die Maurice de Hond 2 dagen later hield, voorspelt een nog langere formatie en een onwerkbare coalitie. Grote middenpartijen worden als grootmacht gemarginaliseerd. De marge komt naar het midden. Het is de onmogelijkheid om effectieve meerderheden te formeren, die de Canadese filosoof Charles Taylor omschreef als ‘stroomstoring op het midden van de rivier’.
In De Honds peiling is er fors verlies voor CDA: 26 (nu 41), PvdA: 19 (33) en SP: 11 (25), dikke winst voor PVV: 24 (9) en D66: 20 (3) en aanzienlijke winst voor GroenLinks: 13 (7), VVD blijft ongeveer gelijk: 23 (nu 22 ), net als de Christenunie: 7 (6). De horizontale lijnen die de zetelaantallen van de verschillende partijen weergeven, kronkelen naar elkaar toe.
Dat wordt een Regenboogcoalitie (allerhande kleuren bijeen) of een minderheidskabinet. Allebei beloven weinig meer stabiliteit – en dus effectiviteit dan de kabinetten Balkenende.
En dan zijn we terug bij het sentiment dat in de politiek een centrale rol is gaan spelen: vertrouwen. Want een instabiele regering die weinig voor elkaar krijgt, verspeelt het vertrouwen van de kiezer.
Maar eigenlijk is dat een vorm van vertrouwen die afgelopen 15 jaar op de achtergrond raakte: de beloning voor bewezen betrouwbaarheid. Het is het soort  vertrouwen dat werd genoten door Willem Drees of Ruud Lubbers: staatsmannen die hun partij personifieerden en die gewaardeerd werden om wat ze voor elkaar kregen.
Eenzelfde soort vertrouwen valt nu Femke Halsema ten deel. In de acht jaar dat ze GroenLinks leidt (van de twaalf jaar dat ze in de Tweede Kamer zit) is ze betrouwbaar gebleken; een politicus die langs consistente inhoudelijke lijn altijd kwaliteit levert. Als debater superieur, kan ze ontspannen incasseren en complimenten maken. Haar wordt nu gevraagd zich kandidaat te stellen voor het premierschap. De meeste politici moeten het doen zonder dit fundament.
Tegelijkertijd is vertrouwen als sentiment veel belangrijker geworden toen de kiezer ging zweven; toen zuilen verbrokkelden en ideologieën verdampten. De burger stemt niet op een partij vanwege zijn programma. Hij kiest de politicus aan wie hij zijn vertrouwen kan schenken.
Daardoor is het vertrouwen van aard veranderd. Het is instrumenteel geworden. Het is niet langer een positief neveneffect van iets anders, van bewezen betrouwbaarheid – net zoals geluk een ‘toegiftverschijnsel’ is.
Vertrouwen wordt nagejaagd om zichzelf. De ontzuilde, post-ideologische politiek draait niet om programma’s maar om personen. Daarin is vertrouwen de sleutel naar meer stemmen. (In de aandeleneconomie gebeurde precies hetzelfde: vertrouwen in de CEO werd nodig voor een hogere aandelenkoers.)
Jan Peter Balkenende had in 2006, na drie kabinetten in vier jaar, weinig gepresteerd. Erg visionair was hij ook niet. Hij versloeg Wouter Bos omdat hij het vertrouwen wist te winnen. Met ‘U liegt en u draait’ werd Bos als onbetrouwbaar weggezet.
Dit instrumentele vertrouwen draagt een gevaar in zich. Het mist fundering, is ijl als lucht. Dat licht opgeroepen vertrouwen is snel beschaamd.
De tweede verandering van vertrouwen hangt hiermee samen. Dit aan een persoon opgehangen vertrouwen lijkt op ‘geloven’. De econoom Liesbeth Noordegraaf legde dat in de Volkskrant mooi uit: “Wie gelooft kent geen twijfel. Houdt geen rekening met de optie dat het ook wel eens mis kan gaan.”
Kijk met die blik naar Barack Obama. Het massale vertrouwen dat in hem werd gesteld miste het besef dat de werkelijkheid weerbarstig is. Obama sprak als een preacher en werd als door God gezonden geloofd. Een jaar na zijn inzwering blijkt de weg naar hervorming steil en hobbelig, met overal Republikeinen die uit zijn op obstructie. Het vertrouwen in Obama slinkt snel.
In Nederland is de campagne begonnen. Wantrouwen jegens ‘het Haagse’ werd afgelopen week weer groter. Het landsbestuur stond immers niet ten dienste van het publieke belang; het landsbestuur was een speelbal in de machtsstrijd tussen ego’s – en dat is wat burgers in onderzoeken als van Motivaction aangeven als een reden voor wantrouwen: politici zouden te veel met zichzelf en hun eigenbelang bezig zijn. In De Lange Val is over Uruzgan niet gesproken. Of Nederland echt kan bijdragen aan stabiliteit in Afghanistan, was niet aan de orde. De val van Balkenende IV werd een onbegrijpelijke detective rond de vraag: wie wist wat wanneer.
Diezelfde ego’s dingen nu naar de hand van de kiezer. Maar waar politici en bestuurders elkaar hartgrondig wantrouwen, kun je moeilijk nog van burgers vertrouwen vragen.

Meer over:

politiek, opinie
Delen:

Praat mee

Heb je een vraag, suggestie of wil je gewoon iets kwijt? Dat kan hier. Lees onze spelregels.

avatar

Reacties (9)

Heinz2
Heinz225 feb. 2010 - 10:58

Wel heel doorzichtig dat de schrijfster Femke ophemelt en dat zij het vertrouwen verdient. Al 12 jaar op hetzelfde zetelaantal, maar in haar ogen is ze al de "gewenste superieure volgende premier". Dream on. Dan zou in mijn ogen Geert ( van 0 naar 27 zetels) ook een droomprins zijn.

omaoeverloos
omaoeverloos25 feb. 2010 - 10:58

Wat heeft Wilders hier mee te maken? Ik vind dit eigenlijk een heel goed stuk. Het vertrouwen in NL is compleet weg. In de politiek, in de politie, in de buren, we vertrouwen niemand meer. Soms een klein foutje en, zie je wel?, het vertrouwen slaat meteen om in wantrouwen. Komt volgens mij doordat we kinderen al van jongs af aan aan hun lot overlaten. Hup, naar de opvang, mooie beloften over het weekeinde, maar als puntje bij paaltje komt niets doen. Kinderen vertrouwen hun ouders al niet meer, ze beloven van alles maar zijn er nooit. Daarna school, op je 13e kiezen wat je wilt worden, jaren langer leren om dezelfde baan te krijgen die je in mijn jeugd gewoon in de praktijk onder de knie kreeg en daarna door je nieuwe baas als je "te oud" bent op straat geschopt. Geflitst worden door de politie voor 3km te hard, maar als je fiets gestolen is "mag" je een mailtje sturen waar je geen antwoord op krijgt. Je stemt op een partij die staat voor je idealen, die vervolgens verkwanseld worden in een coalitie. Ja, daar heb je dan Wilders, Willemarin, die is natuurlijk net zo min te vertrouwen als Bos, Balkenende, Pechtold en noem ze verder maar op, zelfs onze Femke niet. Alleen, Wilders heeft nog geen kans gekregen om ons vertrouwen te beschamen, de SP ook niet trouwens. Om Wilders de wind uit de zeilen te nemen is het dus zaak dat men weer vertrouwen in de politiek krijgt. Dat wordt voor de bestaande kopstukken een welhaast onmogelijke opgave, dus ik zou zeggen, veeg al die zelfingenomen Bossen, Verhagens, Balkenendes, TerHorsten en ga zo maar door de politiek uit en kom met een groep mensen die niet liegen maar gewoon doen waar ze voor staan, die we kunnen vertrouwen. Nu zitten we met politici die met ponden boter op het hoofd stellen dat zij weliswaar niet te vertrouwen zijn, maar dat de PVV en SP ook wel door de mand zullen vallen.

JoopSchouten
JoopSchouten25 feb. 2010 - 10:58

Prachtig geschreven stuk. heel graag een opvolging. Dit ging over de wajang poppetjes. Nu nog een stuk over de mensen die achter de schermen aan de touwtjes van deze poppetjes trekken.

Yggdrasil
Yggdrasil25 feb. 2010 - 10:58

Het woord "vertrouwen" wint voorlopig even van "dialoog" en "transparantie". Maar mocht er een regenboog-kabinet ontstaan dan voorspel ik vast dat het sleutelwoord van oude tijden "chemie" weer terug zal komen. Er was geen "chemie" tussen de partijen.

Joeri2
Joeri225 feb. 2010 - 10:58

Vertrouwen en te vertrouwen worden mooi door elkaar gehaald in dit stukje, je zou er bijna intrappen. Mensen hebben nooit vertrouwen in de politiek gehad, waarom denk je anders dat er zoveel partijen zijn?

JanVG2
JanVG225 feb. 2010 - 10:58

Wat betreft Femke, volgens mij was er nog maar een jaar of wat intern juist veel kritiek op haar ... Toen was Pechtold de grote man ... maar die is in de laatste maanden als de Titanic onder gegaan. En dat toont de vluchtigheid van dit op een schild heffen van politici aan. Heden A, morgen B. Drees en Lubbers leefden, zoals gezegd, in een andere tijd, toen partij-loyaliteit nog groot geschreven werd. Dan is het oneerlijk om JPB en de andere helden uit ons huidige drama met hen te vergelijken. De kiezer is een andere geworden, eentje die steeds weer overtuigd moet worden, die snel teleurgesteld is en dan direct van partij wisselt, oprecht of als protest. Langdurig vertrouwen bestaat niet meer in de nederlandse politiek en de nederlandse maatschappij (zie commotie om baarmoederhalskankerprik etc.). Als oppositie-figuur heb je iets meer kans omdat je geen compromissen hoeft te sluiten en daardoor iets standvastiger overkomt, maar (zoals Pechtold en Halsema aantonen) zelfs daar kan het snel gaan. Zolang de bevolking niet realistischer wordt, zal de politiek volatiel blijven. De enige manier waarop de politiek daarmee om kan gaan is accepteren dat de verkiezingssuccessen zullen worden afgewisseld met zware nederlagen. Wellicht zal een deel van de achterban waardering en vertrouwen kunnen opbrengen, wanneer men vast houdt aan bepaalde principes. Daarnaast echter hoop ik nog meer, dat men het waardeert wanneer de politici openlijk en eerlijk zeggen dat men het soms niet eens is met `de meerderheid des volks' zoals verwoord in opiniepeilingen of internetfora en de eigen verantwoordelijkheid neemt omdat men er van overtuigd is dat op termijn een besluit beter is voor het land. Dat men desnoods accepteert daarvoor in de verkiezingen afgestraft te worden, maar dat men niet politiek gaat bedrijven op basis van opiniepeilingen! Juist dat doet mij mijn vertrouwen in de politiek verliezen. Ik heb 100 X meer vertrouwen in een Lubbers die naar de Houtrusthallen gaat en wil uitleggen waarom hij kruisraketten plaatst (dat vertrouwen staat los van zijn standpunt) dan voor een opiniepeilingen politicus. Hoe dan ook, de nederlandse maatschappij is veranderd en de bevolking is een wispelturig geworden, met veel vertrouwen in zijn eigen mening en ten gevolge daarvan minder vertrouwen in alles wat daarvan afwijkt.

fjacobse
fjacobse25 feb. 2010 - 10:58

Ik zou werkelijk niet kunnen bedenken wat er op Femke Halsema valt aan te merken. Ze is in 1 woord helemaal geweldig.

2 Reacties
Kappasnor
Kappasnor25 feb. 2010 - 10:58

...en ik dacht dat dergelijke persoonsverheerlijking een rechts trekje was. * Ze domineert de patij te veel. Na 'Trots' is GL de partij waarbij ik het minste beeld heb van de andere fractieleden. * Ze heeft wel een wat dreinerige discussiestijl. Naar eigen zeggen was ze blij dat Agnes Kant fractievoorzitter werd van de SP, zodat ze zelf minder zuur overkomt. QED? * Ze komt minder consequent over dan bijvoorbeeld Agnes Kant. Eerlijk gezegd past dat cabrio-promofilmpje uitstekend bij mijn beeld van Femke. Vooral het "Meer hybride auto's". Ja, leuk, maar nogal halfbakken. *Minder* autorijden, of anderszins inleveren in levensstijl, i.p.v. beperkte financiële offers durft men kennelijk niet te vragen? Ik krijg daar toch een cola-light gevoel bij. * Zo'n geweldige debater is ze nou ook weer niet. Mark Rutte is veel beter. Ik vind hem te ballerig, en heb bijna niets met de VVD (sowieso significant minder dan met GL), maar Rutte is veel scherper dan Halsema. Femke heeft zeker kwaliteiten, maar haar aanprijzen als Haarlemmerolie is een belofte doen die niet waar te maken is. Hoe zou dat ooit betrouwbare politiek kunnen zijn?

Hersenschraper
Hersenschraper25 feb. 2010 - 10:58

Je cijfert jezelf nu wel heel erg ver weg. Volgens haar ben je een (klimaat)onnozelaar.