Verklaring Omtrent Gedrag stigmatiseert jongeren

Een klein crimineel vergrijp in het verleden, belemmert een jongere in de toekomst van een baan. Ruim 1200 jongeren tot 25 jaar worden ieder jaar uitgesloten van een opleiding, stage, baan of vrijwilligerswerk omdat ze geen Verklaring Omtrent het Gedrag (VOG) krijgen.

De jongeren die geweigerd worden hebben niet altijd zware strafbare feiten begaan. Ook relatief lichte vergrijpen, verdenkingen en registraties in de politie- en justitiecomputers kunnen leiden tot het afwijzen van een VOG-aanvraag. Deskundigen en jongerenwerkers kraken vanavond in het VARA-programma ‘De Ombudsman’ (Nederland 2, 19.25 uur) het VOG-systeem. Zij waarschuwen dat jongeren worden uitgesloten van de maatschappij en zelfs weer het criminele pad worden opgejaagd.

Een van de slachtoffers van het steeds strengere VOG-beleid is de 17-jarige Maurice Niquet. Hij krijgt geen VOG omdat hij op veertienjarige leeftijd een kerstboom in de fik stak. Omdat er daarbij mensen in het gebouw aanwezig waren, leidde dit tot een taakstraf van veertig uur. Maar nu, drie jaar later, kan hij door deze aantekening niet terecht op zijn gewenste opleiding tot beveiliger. Ook wordt hij geweerd voor een baan bij Defensie en mag hij zelfs geen vrijwilligerswerk, zoals huiswerkbegeleiding, doen. De moeder van Maurice vraagt zich af waarom haar zoon dubbel wordt gestraft: “Deze straf is veel erger dan de taakstraf. Ik snap niet dat dit kan.”

Hoogleraar Miranda Boone, verbonden aan het Willem-Pompe Instituut in Utrecht, zegt in ‘De Ombudsman’ geschrokken te zijn van het ‘rigide’ systeem en vindt dat de VOG doorslaat. Binnenkort publiceert ze de resultaten van haar onderzoek ‘Justitiële rehabilitatie, balanceren tussen veiligheid en privacy’. Boone bekritiseert hierin het gebruik van justitiële gegevens van alle Nederlanders ten behoeve van het VOG-systeem, bovenop ons strafrechtsysteem. Het leidt ertoe dat mensen na hun straf nog een extra en vaak ook veel zwaardere straf krijgen.

Nationale keuringsdienst van gedrag Het aantal VOG-aanvragen is de afgelopen jaren explosief gestegen. Werd er in 2004 nog 200.000 keer om de verklaring verzocht, vorig jaar gebeurde dat 500.000 keer. De verwachting is dat dit aantal groeit naar één miljoen per jaar, zeker nu incidenten met PVV-kamerleden en de zedenzaak in Amsterdam tot meer en strengere VOG-procedures leiden. Wat ooit begon als een systeem om criminelen en pedofielen te weren uit kwetsbare beroepen, is uitgegroeid tot een nationale keuringsdienst van gedrag voor alle Nederlandse burgers. Ook relatief kleine delicten en verdenkingen kunnen al leiden tot een afwijzing van een VOG. Bovendien tellen ook vergrijpen die op jonge leeftijd worden gepleegd mee. Waar voorheen werd gekeken naar strafbare feiten vanaf het zestiende jaar, gebeurt dat nu al vanaf twaalf jaar.

Volgens Boone zijn er, behalve Maurice, veel meer jongeren die zich aan de kant gezet voelen. VARA’s Ombudsman onderzocht dit en trof inderdaad diverse gevallen aan. Ook de Titangroep en Jeugdzorg in Utrecht maken zich hier zorgen over. Hun taak om jongeren weer op het rechte pad te brengen, wordt door de VOG feitelijk gesaboteerd. De jongerenwerkers waarschuwen dat Justitie met de strenge regels in haar eigen voet schiet. Ze vrezen dat deze haast letterlijke ‘kanslozen’ bewust zullen kiezen voor de criminaliteit. Criminologe Boone pleit ervoor dat mensen na een straf weer met een schone lei kunnen beginnen: ‘Een baan is een hele goede beschermende factor om te voorkomen dat mensen strafbare feiten zullen plegen. Als ze die baan niet meer kunnen krijgen, is het risico dat mensen opnieuw strafbare feiten plegen alleen maar groter.”

COVOG-directeur Carol Verheij zegt in ‘De Ombudsman’ het probleem te onderkennen, maar stelt dat het nu eenmaal de werkgevers zijn die de VOG aanvragen omdat het gaat om potentiële werknemers die gaan werken met geld, mensen en klanten waarbij sprake is van vertrouwelijke informatie. “Dus wil zo’n werkgever weten welk vlees hij in de kuip krijgt,” aldus Verheij. “Als wij een Verklaring Omtrent het Gedrag afgeven, dan moet iedereen er op kunnen vertrouwen dat we een gedegen screening hebben gedaan. Wij moeten een afweging maken tussen aan de ene kant het belang van het individu en aan de andere kant het belang van de samenleving.