Verklaart Turkije de oorlog aan al-Assad?

De vraag die menigeen in het Midden-Oosten en daarbuiten momenteel bezighoudt is of Turkije een oorlog tegen het regime van al-Assad in Syrië zal ontketenen. Een open oorlog dan, want een geheime oorlog is er met de Turkse, Arabische, Europese en Amerikaanse steun aan de rebellen (dan wel terroristen) van het Vrije Syrische leger (FSA) natuurlijk al meer dan een jaar.

De Turkse premier Erdogan zegt dan wel dat hij geen oorlog met Syrië ambieert, maar zijn geklaag over de westerse bedenkingen tegen een gezamenlijke militaire actie om al-Assad te verdrijven spreekt boekdelen. Mooie kunst dat veel waarnemers het niet vertrouwen. Maar hoe graag premier Erdogan het ook wil, toch zijn er redenen waarom het zo’n vaart niet zal lopen. 

Op 3 oktober werd het Turkse grensdorp Akcakale vanuit Syrië beschoten, met vijf dodelijk slachtoffers als gevolg. Turkije stond op zijn kop en antwoordde met beschietingen van Syrische doelen. De Turkse regering veranderde gisteren plotseling haar ingehouden toon, liet de gelauwerde Nederlandse correspondent Bram Vermeulen aan NRC Handelsblad weten. Gematigde toon? Alsof Erdogan direct na het neerhalen van een Turks gevechtsvliegtuig eerder dit jaar nabij Syrië niet al hoog van de toren blies over tegenmaatregelen. Hij smeekte Barack Obama toen vergeefs om Amerikaanse steun voor een aanval op al-Assad. Is onze Bram kennelijk ontgaan.

Het incident in Akcakale kreeg uiteenlopende interpretaties. Er zijn er die menen dat al-Assad hoopt via een oorlog met Turkije de Syriërs op een lijn te krijgen. Het is echter onwaarschijnlijk dat de rebellen onder die omstandigheden voor al-Assad zouden kiezen. Mede omdat zich onder hen nogal wat buitenlandse fundamentalisten bevinden die uit religieuze overwegingen tegen hem gekant zullen blijven, ook tijdens een oorlog met Turkije. Met die rebellen heeft al-Assad een probleem. Niet met de bevolking, waarvan een groot deel nog altijd achter hem staat. Een gewapend conflict met Turkije zal al-Assad daarom weinig opleveren. Hij kan er slechts meer problemen door krijgen dan hij nu al heeft.

De opdracht tot de granaataanval op Akcakale hoeft niet noodzakelijkerwijs uit Damascus te zijn gekomen. Zo is het goed mogelijk dat een lager geplaatste officier daar verantwoordelijk voor was. Het regime van al-Assad bood vervolgens excuses aan. Althans, volgens de Turkse regering. Want al-Jafaari, de Syrische gezant bij de Veiligheidsraad, sprak dat tegen. Er kwam wel een onderzoek volgens al-Jafaari, maar excuses nada. Om daar overigens aan toe te voegen dat hij het wel aardig had gevonden als Ankara enig medeleven had getoond met de burgerslachtoffers van terroristische aanslagen in zijn land. Vast staat dat in de dagen daarop wederom granaten vanuit Syrië Turks grondgebied bereikten, al vielen daar geen slachtoffers meer bij. Volgens sommige analisten in Turkije zouden die beschietingen heel goed het werk kunnen zijn geweest van het FSA. Tegenstanders van deze lezing stellen dat de rebellen niet weten hoe ze de projectielen van Russische makelij in Syrië af moeten vuren. Een wankel argument, want onder de Syrische rebellen bevinden zich zeker ook voormalige soldaten met ervaring in het Syrische leger.

Bovendien, waren het wel Russische granaten? Niet als het aan Merdan Yanardag, de hoofdredacteur van de Turks krant Yurt, ligt. Hij beweert over betrouwbare informatie te beschikken dat de granaten die op 3 oktober op Akcakale werden afgevuurd afkomstig waren uit de magazijnen van de NAVO en beschikbaar werden gesteld aan het FSA. Yurt staat niet alleen, want het Duitse ZDF-programma Heute in Europa bracht soortgelijke berichten. Na de eerste vergeldingsacties door het Turkse leger stelde ZDF:

Turkije heeft gisteravond wraak genomen voor aanvallen van rebellen in Syrië die eerder een Turks grensdorp aanvielen.

ZDF presenteerde zelfs een video waarop Syrische rebellen de verantwoordelijkheid op zich namen voor de aanval op Akcakale. Zeker, het zou niet voor het eerst zijn dat op foute gronden een valsevlaggenodeurtje wordt verspreid. Maar door ZDF, de respectabele Duitse staatsomroep? Als het werkelijk zo zit als ZDF suggereert dan lijkt de bedoeling van het FSA duidelijk: Turkije, de NAVO en de VS forceren tot een open oorlog tegen al-Assad. De kans dat het daarvan komt is zoals de zaken er nu voor staan echter klein. En dat blijft het zolang de VS en de NAVO blijven weigeren om Erdogan in militaire zin te steunen. NAVO-baas Rasmussen deed weliswaar de toezegging Turkije bij te zullen staan in het geval van verdere Syrische agressie, maar dat was toch vooral een verbaal steuntje in de rug. Waarschijnlijk om te voorkomen dat Erdogan in zijn eentje tot al te wilde beslissingen tegen Syrië komt. Bovendien zou Washington een NAVO-actie in Syrië goed moeten keuren, wat ondenkbaar is vlak voor de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Wat na november gebeurt is natuurlijk nog in nevelen gehuld. Maar ook als Mitt Romney Obama weet te verslaan zal hij waarschijnlijk niet het groene licht geven voor een oorlog in Syrië. Al-Assad kan immers op steun van Rusland en China rekenen, wat het risico op een mondiaal conflict impliceert. Moet je als president maar op je CV willen hebben. Romney spreekt  weliswaar over de uitbreiding van Amerikaanse steun aan het FSA, maar over een echte oorlog in Syrië rept hij met geen woord.

Uiteraard zou Erdogan kunnen besluiten om zelfstandig een open oorlog tegen al-Assad te ondernemen. Om een bufferzone in Noord-Syrië te creëren die de rebellen een safe haven biedt. Er spelen echter factoren die dat evenmin waarschijnlijk maken. Zo kan slechts een minderheid onder de Turken zich vinden in een open militair optreden in Syrië. Zelfs binnen de AKP heerst daar verdeeldheid over. Daarnaast ervaren de Turkse strijdkrachten momenteel een enorme chaos in de bevelstructuur sinds een groot aantal hoge officieren in de gevangenis is beland op verdenking van plannen tot een staatsgreep. Veel soldaten zijn gedemoraliseerd en vragen zich af waarom ze tot het uiterste zouden gaan voor een regering die hun superieuren vervolgd op basis van een tenlastelegging die meer op een samenzweringstheorie lijkt dan een serieuze aanklacht. Dat zijn verre van ideale omstandigheden voor een zwaar geprofileerde oorlog tegen een buurland.

En dan zijn er nog de militaire complicaties van een bufferzone. Bescherming van de Turkse grondtroepen door de luchtmacht is dan een voorwaarde. Op zich is Turkije militair sterker dan Syrië, maar al-Assad beschikt wel over een uitgebreid luchtafweersysteem, inclusief een door Rusland geschonken radarnetwerk. Dat was aanvankelijk gericht tegen Israël, maar kan ook heel goed ingezet worden tegen Turkse gevechtsvliegtuigen. Het incident met de F4 Phantom afgelopen juni illustreert dat. De Turkse troepen zouden een simpel doelwit worden voor de Syrische luchtmacht. Turkije is niet zelfstandig in staat om het luchtafweersysteem in Syrië uit te schakelen. Daarvoor heeft het de hulp van de VS nodig.

Kortom, er kleven voor Turkije veel bezwaren aan een open oorlog in Syrië zonder steun van de VS en de NAVO. Daarom zal het er wel op neerkomen dat Ankara, samen met de VS, Saoedi Arabië, Qatar, en een aantal West-Europese landen, de steun aan de rebellen uitbreidt. Met meer aanslagen door het FSA en vergeldingsoperaties van het Syrische leger als gevolg. Op die manier kan het nog tijden duren voordat al-Assad op de knieën is gedwongen. Daardoor ligt het voor de hand ligt dat de vluchtelingenstroom naar Turkije toe zal blijven nemen. Dat begint nu al aardig in de papieren te lopen en zal als het zo doorgaat nog kostbaarder worden voor Turkije. Zelfs als al-Assad wordt verdreven zal er wat dat betreft niet veel veranderen, want de kans is groot dat de verschillende heethoofden in Syrië elkaar dan te lijf gaan, met misschien nog wel meer vluchtelingen als gevolg. Mede omdat die vluchtelingen vaak verre van sympathiek staan tegenover de lokale bevolking, zal de maat snel vol zijn voor veel Turken.

Verder zou de door al-Assad gecreëerde autonome Koerdische zone in Noord-Syrië bij kunnen dragen aan nieuwe PKK-aanslagen op Turkse doelen. Het kan niet anders dat dit Ankara eveneens op veel binnenlandse kritiek zou komen te staan. Om maar te zwijgen over de theoretische mogelijkheid dat de aanval op Akcakale inderdaad het werk was van Syrische rebellen, die via Turkije van NAVO-wapens worden voorzien. Als daar het onomstotelijk bewijs van wordt geleverd zouden de rapen pas echt gaar zijn, want veel Turkse nationalisten zouden dat Erdogan niet vergeven. In ieder geval zal hij nooit en te nimmer toegeven dat zijn beleid richting Syrië op een totaal fiasco aan het uitlopen is. Daar is hij nu eenmaal te arrogant voor. Dat Erdogan op een steeds groter dilemma afstevent is echter zonneklaar. De enige uitweg ligt in de mogelijkheid dat al-Assad en het FSA op korte termijn om tafel gaan, maar vestig daar maar eens je hoop op.

Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (2012, Uitgeverij EPO, Antwerpen).