Verken serieus een monstercoalitie van D66-PVV-GLPVDA en VVD

‘Op scholen komen steeds meer telefoonverboden. Wanneer komt er zo’n verbod in de Tweede Kamer?’ De raakste vraag in aanloop naar de verkiezingen stelde Lotje in Een Buitengewoon Gesprek. In dit EO-programma ondervragen mensen met een psychische aandoening BN’ers, de afgelopen weken waren dat politici. Dat leverde ontwapenende, menselijke televisie op, met parlementariërs die oprecht naar elkaar luisterden. Mirjam Bikker, Rob Jetten en Frans Timmermans konden niet anders dan Lotje beschaamd gelijk geven: politici moeten inderdaad het goede voorbeeld geven.

Hoe minder voorbeeldig waren de politici in de tv-debatten. Gekissebis, gehakketak en door-elkaar-heen-gekakel sloeg de klok. Telkens die ingestudeerde antwoorden en oneliners, strak geregisseerd door spindoctors, voorlichters en andere communicatiedeskundologen die zogenaamd weten wat de kiezer horen wil en hoe de wereld in elkaar steekt.

Het woordje ‘uitsluiting’ typeerde dat Circus Kaketoe. CDA, D66, GroenLinks-PvdA en VVD sloten bij voorbaat samenwerking met PVV uit. De VVD wilde evenmin met GroenLinks-PvdA. Als Henri Bontenbal het pistool op de borst kreeg, koos het CDA voor de VVD en niet voor GroenLinks-PvdA. D66 wilde niet met JA21, of andersom. BBB sloot niemand uit. En wie NSC wilde uitsluiten, verdween als de partij zelf als sneeuw voor de zon.

Terwijl politici dondersgoed weten dat ze na de verkiezingen compromissen moeten sluiten en kiezersbeloftes bescheiden waarmaken. Waarom bij landelijke verkiezingen voortaan niet twee stemmen uitbrengen: de eerste op een voorkeurspartij, de tweede op een voorkeurscoalitie? Dat dwingt partijen zich vooraf transparant uit te spreken over toekomstig coalitiebeleid.

Murw werd ik van de doorzichtige verkiezingsretoriek en overkill aan voor- en nabeschouwingen. Als gedesillusioneerd sociaaldemocraat en liberaal, met een te hardnekkige nostalgie naar de stijl en flair van Hans van Mierlo, heb ik voor het eerst (en hopelijk voor het laatst) blanco gestemd. Mijn stem telde mee voor de opkomst maar niet voor de zetelverdeling.

D66 heeft – gelukkig – op punten gewonnen van de PVV. De partij mag met verkenner Wouter Koolmees het voortouw nemen in de coalitieonderhandelingen. Is het procedureel gerechtvaardigd als de PVV daarvan wordt uitgesloten? Ja. Maar voelt dat ook zo? Ook ik heb Geert Wilders de laatste jaren veel verwerpelijks horen declameren. Ook ik heb twijfels bij de democratische intenties van zijn leden-loze partij. En ik walg eveneens van de twee PVV-volksvertegenwoordigers die online opruiende nepafbeeldingen hebben verspreid. Maar het baart me óók zorgen als bijna twee miljoen PVV-stemmers buiten spel worden gezet. Alsof spelers van een van de ranglijstaanvoerders bij voorbaat afvallen voor het Nederlands elftal omdat de speelwijze van hun club te veel afwijkt.

Noem het naïef, sluit me uit, maar is gezien de complexe uitslag het richting kiezers niet een democratische plicht, juist in het belang van onze rechtsstaat, dat de vier grootste partijen een paarsige meerderheidscoalitie (94 zetels!) tenminste verkennen? Of is het echt onmogelijk om, in landsbelang, beschaafd en voorbeeldig te komen tot zo breed mogelijk aanvaarde compromissen op urgente thema’s als klimaat, migratie, wonen en zorg?

Behaalde resultaten in het verleden bieden geen garantie voor de toekomst; elkaar niet uitsluiten kan ook meevallen. Om verdere polarisatie en onthechting in de samenleving te voorkomen zal de verlammende patstelling tussen “links” en “rechts” toch eens doorbroken moeten worden.