Vergroot kennis en kritisch denkvermogen, voorkom radicalisering

In de discussie omtrent radicalisering wordt uitgebreid gesproken over welke maatregelen er genomen kunnen worden om te voorkomen dat jongeren radicaliseren. Uiteindelijk draait het optimaal bestrijden van radicalisering om het inzetten van een gezonde mix van preventie en repressie. Probleem alleen is dat de persoon die dreigt te radicaliseren nog te vaak gezien wordt als een passief individu dat bedreigd wordt door het radicalisme. Deze gedachtegang kan werken als een rem op het zien van jongeren als personen die wel degelijk immuun kunnen zijn voor radicalisering. Al moeten zij hier soms eerst wel immuun voor gemaakt worden.

Onderwijs wordt in Nederland als één van onze belangrijkste rechten geacht, maar toch is het aanbod vaak ook beperkt. Het onderwijssysteem in Nederland sluit niet altijd aan bij de behoefte van jongeren die zich aan het ontwikkelen zijn. Die aansluiting is nog moeilijker te maken bij jongeren met een multiculturele achtergrond. Educatie en prestatie is belangrijker dan persoonlijke ontwikkeling. In het reguliere onderwijs is niet altijd genoeg ruimte en aandacht voor persoonlijke groei en ontwikkeling. Er is onvoldoende ruimte en aandacht voor de ontplooiing van het individu op sociaal maatschappelijk vlak en persoonlijk leiderschap, waar kritisch denken mee gepaard gaat. In de leefwereld van veel moslimjongeren wordt dit laatste weinig gestimuleerd, zij komen vaak uit een “wij-cultuur” en zijn in het dagelijks leven dus meer gericht op het collectieve, waar het individu aan ondergeschikt is.  

Wij-culturen waarin het draait om de groep zijn waardevol en kunnen goed van pas komen, maar zij kunnen ook bedreigend zijn voor personen en hun persoonlijke ontwikkeling en groei wanneer de belangrijke kernvoorwaarden ontbreken, zoals een veilige omgeving binnen de groep, beschikbare steun en acceptatie van anders zijn dan de meerderheidsgroep.

Radicalisering extremisme worden indirect veroorzaakt door ongeschreven regels: het verbod op zelfstudie buiten de kaders, het niet mogen bevragen van de leer van de islam en onvoldoende ruimte voor persoonlijke groei en ontwikkeling. Het is gemakkelijk om naar antwoorden te zoeken in een hoek waar het vertrouwd en veilig is. Wanneer je van huis uit moslim bent of je vrienden zijn moslim, is het bijna vanzelfsprekend om je op van huis uit voorgeschreven wijze in de islam te verdiepen wanneer je gaat zoeken naar levensantwoorden. Veel jongeren zitten met vragen, maar durven deze niet te stellen of zaken te bediscussiëren. Te snel worden bepaalde vragen de kop ingedrukt, en lijden jongeren onder de sociale druk die heerst binnen de moslimgemeenschappen. De druk vanuit de ‘ peer group ‘ is enorm en voor velen beknellend. Om antwoorden te vinden gaat men deze online zoeken of in de beschikbare vertaalde boeken. Zij die zich wel durven uit te spreken tegen de grote meerderheid en de collectieve gedachtegoed krijgen het te flink te verduren, zowel online als offline.

De beschikbare informatie en kennis online en in het Westen hierover is overwegend soennitisch en wordt in veel gevallen vanuit een salafistisch perspectief benaderd. Deze eenzijdige informatie is in grote mate aanwezig en tot in de details uitgeschreven, waardoor het gemakkelijk als de waarheid is aan te zien. Het zijn voornamelijk jongeren die hun leven (opnieuw) zin willen geven en/of van betekenis willen zijn, die deze informatie als ‘waar’ aanzien. Dit is riskant wanneer informatie slechts vanuit één perspectief wordt gekaderd en alle andere mogelijke antwoorden worden buitengesloten of zelfs verboden.

Het zijn de islamitische geleerden die vanuit hun kennis en studie van de Koran en Hadith de kaders schetsen, regels maken en uitleggen waarop deze worden aangenomen als waarheid door de gelovigen. Desalniettemin stelt de islam ook het zelf vergaren van kennis centraal. Wanneer onderwijs en kennis zo belangrijk geacht wordt in een religie zou zelfstudie juist ook vanuit islamitisch perspectief gestimuleerd moeten worden in plaats van beperkt worden. De Koran bestuderen kan en mag, maar hier je eigen interpretatie aan geven of kiezen wat bij je als persoon past wordt in de meeste gevallen maar al te vaak niet gestimuleerd, maar juist ontmoedigd. Dit is een vreemd, maar zeker geen nieuw, verschijnsel, terwijl er duidelijk behoefte is aan verdere ontwikkeling en ontplooiing van het zelfbewustzijn.

Radicalisering en extremisme kunnen door het stimuleren van het opdoen van kennis door middel van zelfstudie, het stimuleren van kritisch denken, vragen stellen, persoonlijke ontwikkeling en persoonlijk leiderschap – en  hiervoor de ruimte bieden – worden voorkomen. Veel geradicaliseerde personen en extremisten krijgen beperkte en eenzijdige informatie, onvoldoende ruimte en slechts één optie als waarheid aangereikt. Ze ontwikkelen hierdoor een tunnelvisie op het leven, de wereld en een eenzijdig Godsbeeld.

Het zou een grote en belangrijke stap zijn wanneer de overheid binnen het huidige onderwijssysteem meer aandacht zou hebben voor meer zelfstudie en persoonlijk leiderschap en kritisch denken zou stimuleren. Maar ook moskeeën en islamgeleerden, om dit alles veel meer te stimuleren zodat kritisch denken, persoonlijk leiderschap en kennis over de wereld en de religie onderdeel worden van de bagage die jongeren meekrijgen en die hun bestand maakt tegen kaping vanuit extremistische hoek.

Mensen en in het bijzonder jongeren, weerbaar maken tegen radicalisering en extremisme kan alleen door aanmoediging en stimulans tot het ontwikkelen van een sterke en stabiele persoonlijkheid. Dit is en blijft een uitdaging in een leefomgeving waar het collectief belang boven het persoonlijk belang staat. Maar in de huidige tijd is het des te belangrijker dat er meer aandacht gevestigd moet worden op het weerbaar maken van het individu op verschillende lagen vanuit de preventieve aanpak en deradicaliseringsprogramma’s. 

Dit artikel is geschreven door Fatima Akchar en Gert Jan Geling