Vanavond sta ik niet op de Dam maar wel op de Plantage. Zoals elk jaar

De groteske weigering van Caroline van der Plas de toespraak van Zelensky bij te wonen dwingt ons er toe nog eens na te denken over het waarom en de betekenis van deze herdenking.

Ook nu weer laat ik de landelijke dodenherdenking op de Dam en de bijbehorende TV-registratie voor wat die is. Plechtigheden in de eigen omgeving zeggen altijd méér. We gaan vanavond dus eerst ergens eten en zorgen er voor present te zijn in de Nederlands Gereformeerde Kerk, waar een korte herdenkingsdienst wordt georganiseerd. Niet omwille van het geloof maar vanwege de bijzondere sfeer in dat gebouw. Vandaar is het misschien honderd meter lopen naar de plek waar in Schiedam altijd de herdenking plaatsvindt: in het centrum aan de kop van de Plantage, bij het oorlogsmonument. Daar verschijnen zoals altijd enkele honderden mensen. Deze herdenking heeft een zeer traditioneel verloop. De harmonie speelt altijd hetzelfde. Het koor zingt enigszins vals. De burgemeester houdt een toespraak. De scouts vormen de erewacht en er gaat er altijd wel eentje onderuit. Twee minuten stilte. Kranslegging. Daarmee is het nog niet afgelopen want in het kader van Theater na de Dam vindt er een kwartiertje wandelen verderop een theatervoorstelling plaats van het gezelschap De Jonge Stokerij, getiteld Het Vergissingsbombardement. De locatie is een plek die vroeger deel uitmaakte van de werf Wilton Fijenoort. Dat bedrijf werkte uitgebreid voor de Kriegsmarine. Daarom was het op 31 maart 1943 doelwit van een eskadron Amerikaanse bommenwerpers. Er ging heel veel mis die dag. De werf bleef vrijwel ongemoeid De Amerikanen troffen wel een woonwijk in Rotterdam-West waar 326 slachtoffers vielen. Ook in onze stad werden burgerdoelen getroffen. Er vielen doden.

Zo ziet bij ons de herdenking er uit. De groteske weigering van Caroline van der Plas de toespraak van Zelensky bij te wonen dwingt ons er toe nog eens na te denken over het waarom en de betekenis. Dat is het enige voordeel aan deze daad van zelfontmaskering waarmee ze heeft laten zien wat zij in haar diepste wezen is: een valse profetes.

Op de vierde mei herdenken wij allen die zijn omgekomen in het kader van de strijd die uiteindelijk leidde tot de val van de gevaarlijkste tirannie die ons land ooit heeft bedreigd. We nemen daarbij iedereen mee die in andere conflicten hun leven voor Nederland hebben opgeofferd. We herdenken dus niet degenen die stierven bij het bestendigen van de nationaalsocialistische onderdrukking. Dat zijn de soldaten van Duitsland en zijn bondgenoten, inclusief de Nederlandse vrijwilligers aan het Oostfront en de burgerlijke collaborateurs. Zij stonden aan de verkeerde kant in het conflict. Misschien niet persoonlijk maar zeker door hun rol en hun positie in het conflict waarbij het Nederlandse volksbestaan op het spel stond.

Wij gedenken wel de offers die door andere landen zijn gebracht voor onze bevrijding. Die van de Sovjet Unie zijn verreweg het grootst. Het aantal burger- en militaire slachtoffers wordt geschat op twintig miljoen. Het is tragisch dat de soldaten van het Rode Leger wel vochten en vielen voor ónze vrijheid maar niet voor die van henzelf. Er is geen enkele reden hun nazaten nú uit te sluiten van herdenkingen. Het is tegelijk zinnig om vast te stellen dat destijds honderdduizenden Oekraïners tegen Hitler vochten en dat hun strijd nú gericht is tegen de troepen die door een agressieve autoritaire macht in het veld zijn gebracht. Maar dat diskwalificeert niemand die in de jaren 40 – 45 aan onze kant vocht. Hiermee komen wij op het volgende punt: gedenken wij ook de slachtoffers van andere oorlogen, bijvoorbeeld omdat die een rol spelen in het collectieve geheugen bij de nazaten van immigranten uit andere delen van de wereld? Dat doen we wel degelijk. We gedenken ze door middel van de plechtigheden op de vierde mei voor zover ze vergelijkbaar zijn met de slachtoffers uit de periode 1940-1945 die op de vierde mei traditioneel centraal staan. Allicht. Maar we hebben het op 4 mei over de Tweede Wereldoorlog. En over de verplichtingen die deze ervaring een democratische samenleving als de onze oplegt.

Mijn familie heeft als geheel de Tweede Wereldoorlog overleefd. Opa van moederszijde vervulde zijn vaarplicht bij de koopvaardij en zag zes jaar lang zijn gezin niet terug. Mijn vader kon zich niet aan de arbeidsinzet onttrekken en maakte enkele bombardementen mee. Hij werd door het Rode Leger in Wenen bevrijd. Toch heb ik – geboren na de oorlog – de behoefte zo´n herdenking bij te wonen. Het is een ritueel met vaste elementen. Het is allemaal volstrekt voorspelbaar. Het doet me goed.

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin.

Beluister Het Geheugenpaleis, de wekelijkse podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis. Nu: de show van Barack Obama in de Ziggo Dome.