Van de ene naar de andere Amerikaanse fiscale afgrond

Terwijl in Europa de eurocrisis voortsukkelt en de Chinese groei hapert, zijn de Amerikanen verwikkeld in politiek spektakel en fiscaal Russisch roulette. De strijd tussen Obama en Romney is nagelbijtend spannend en de economie stormt af op de fiscale afgrond op 1 januari. Een tweede fiscaal ravijn is onvermijdelijk.

Ondanks alle spanning en sensatie rondom debatten en peilingen, heeft Obama de beste papieren voor de overwinning. Het Huis van Afgevaardigden (de Tweede Kamer van het Amerikaanse Congres) blijft in handen van de Republikeinen. De Senaat kent een minder uitgesproken favoriet, maar waarschijnlijk blijven Democraten daar de dienst uitmaken (met een kleinere marge dan nu). Kortom, een verdeeld Washington de komende twee jaar (in 2014 vinden weer verkiezingen voor het Congres plaats).

Washington moet voor het einde van dit jaar nog belangrijke besluiten nemen. En dat in een zogenaamde ‘lame duck session’. Dat wil zeggen, op 6 november worden samen met de President een nieuw Huis van Afgevaardigden en een derde van de Senaat gekozen. Het nieuwe Congres gaat pas in het nieuwe jaar aan de slag, waardoor het oude Congres tot 31 december heeft om de val in de fiscale afgrond te voorkomen. Doet het Congres niets, dan worden per 1 januari belastingen verhoogd en $600 miljard aan bezuinigingen over tien jaar van kracht waarvan $55 miljard in 2013. Deze belastingverhogingen en bezuinigingen vertalen zich in een rem op de economische groei van 3,0-5,0% van het BNP. De verwachting is dat een ‘lame duck Congres’ bereid is tot meer water bij de wijn. Maar dit gaat vaak niet op: in 2008 blokkeerden Republikeinen tijdens een ‘lame duck session’ een hulppakket voor de auto-industrie dat president Bush en de Democraten overeen gekomen waren.

Volgens sommige analyses kunnen Democraten de VS de fiscale tuimeling laten maken om zo de discussie over belastingen in hun voordeel te beslechten. Republikeinen dulden namelijk geen enkele belastingverhoging. Democraten willen veelverdieners wel iets extra belasten. Als de Democraten nu de ‘fiscal cliff’ afduiken, worden per 1 januari de belastingen voor iedereen verhoogd. Vervolgens kunnen Democraten een voorstel doen voor belastingverlagingen voor de middenklasse en minst verdienenden. Als de GOP vervolgens dwarsligt, kan de Democratische partij dit uitspelen door het aanwijzen van de GOP als belastingplaaggeest van de middenklasse.

Geen van de partijen zal bereid zijn tot dergelijke waaghalzerij, mede vanwege zeer nerveuze markten. Politici werken dan ook hard aan een vergelijk. Uiteindelijk worden automatische bezuinigingen waarschijnlijk voor een groot deel teniet gedaan en worden de meeste aflopende belastingverlagingen verlengd.

Deze deal zal geen structurele oplossing bieden. Wel zal het een eerste aanzet geven voor gezonde overheidsfinanciën met ruwe schetsen van belastingstelselhervorming, het omgooien van Medicare en Social Security en bezuinigingen op andere federale programma’s. Die eerste aanzet zal niet voorkomen dat een compromis een volgende fiscale afgrond creëert in 2013 door het inmiddels beruchte “kicking the can down the road.”

Veel langer kunnen Amerikanen het blikje niet vooruit schoppen. Babyboomers gaan massaal met pensioen en de vergrijzing barst in alle hevigheid los, waardoor de druk op het sociale vangnet en de zorg sterk stijgt. Daarnaast nemen twijfels toe hoe lang Amerikaanse obligaties nog aantrekkelijk blijven. De situatie wordt niet gemakkelijker nu veel andere landen en Amerikaanse staten ook in fiscale nood verkeren.

De Amerikanen kampen de afgelopen jaren met de grootste tekorten sinds 1946. Zelfs onder de meest optimistische scenario’s blijven de tekorten groot. Zelfs als de huidige belastingverlagingen worden teruggedraaid, de zorguitgaven in toom worden gehouden en bezuinigen onder bestaande plannen worden doorgevoerd en volgehouden.

Wie straks ook president is, de fiscale afgrond van 2012 komt straks op zijn bordje in de vorm van de fiscale afgrond van 2013. Mocht Romney toch winnen, dan het is maar zeer de vraag of hij een verstandig beleid volgt: zijn beloftes kunnen alleen bewerkstelligd worden via grote belastingverhogingen voor de middenklasse; ook al ontkent hij dit ten stelligste. Obama doet het niet veel beter: zijn plannen zijn erg vaag. Daarbij komt het gevaar van een te dogmatisch Congres als de Tea Party het goed doet bij de verkiezingen voor het Huis en de Senaat.

Volgend jaar zomer of herfst worden de markten weer zenuwachtig, omdat een nog altijd tot op het bot verdeeld Washington voor een nieuwe, nog grotere fiscale afgrond staat. Een val in die afgrond zal ook Europa meeslepen.