Vals alarm hindert strijd tegen racisme

Racisme en discriminatie zijn in Nederland aan de orde van de dag. Wettelijk gezien is weliswaar alles tip top in orde. Artikel 1 van de Grondwet al levert strijd tegen elke achterstelling op grond van ras, geslacht, leeftijd of geaardheid.

Wie kan bewijzen dat hij het slachtoffer is van deze twee grote euvels in de samenleving, vindt altijd de rechter aan zijn zijde. Dáár ligt het probleem niet. Dáárin ligt niet de oorzaak dat zoveel mensen zich om hun huidskleur of hun afkomst opzijgeschoven zien. De slachtoffers krijgen officieel geen baan omdat zij niet in het team passen, niet de juiste ervaring hebben, niet de allerbeste waren. Of de doorbitch wijst ze af vanwege hun outfit en heus niet vanwege hun afkomst. De doorbitch heeft zélf tal van Marokkaanse vrienden. 

En dan bezit Nederland met de PVV ook nog een grote partij die zulk een achterstelling in feite wil institutionaliseren. Wordt de Wildersbeweging geïsoleerd en op afstand gehouden door de rest van de politiek? Nee, zij mocht één keer al een kabinet in het zadel houden. En ministers proberen voor hun eigen partij stemmen te behouden door een beetje mee te denken met de gevaarlijke concurrent aan de uiterste rechterzijde. Ze durven ook lullige dingen te zeggen over moslims. Ze nemen maatregelen als de invoering van het woonlandbeginsel. 

Bewuste burgers, aan wie democratie en gelijkheid aan het hart gebakken is, horen dan ook zeer alert te zijn op blijken van racisme. Het blijft urgent steeds weer het kleed van hypocrisie weg te trekken rond de feitelijke achterstelling in dit land. De laatste tijd heeft antiracistisch Nederland een probleem. Nu en dan gaat er een vals alarm af. Dat gebeurde bijvoorbeeld afgelopen zaterdag toen de Volkskrant een magazine uitbracht met een foto van de voetballer Balotelli, op de blote en gespierde rug gezien. Kop: Dit is een Italiaan. 

Twitter ontplofte Hoe luidt dan het trieste en irritante cliché? ‘Twitter ontplofte’.  Van alle kanten werd de omslagpagina gedefinieerd als een uiting van racisme. Was het niet denigrerend om Balotelli op zijn rug te fotograferen? Werd daarmee niet gesuggereerd hoe bijzonder en uitzonderlijk zijn Italiaanse identiteit was? Oogde Balotelli niet juist als de stereotype zwarte tegenover wie blanken van die vreselijke vooroordelen koesteren? Werd bij hen niet op die manier het racisme aangewakkerd?  

Racisme is achterstellen De cover kondigde een artikel aan over de meervoudige identiteit van steeds meer voetballers in deze tijd van globalisering maar dat doet er in dit verband niet toe. Het gaat om de combinatie van foto en kop, die het alarm deed afgaan, het valse alarm want wie een beetje nuchter in de wereld staat ziet met de beste wil van de wereld niet wat er mis zou kunnen zijn met die foto en maakt zich evenmin bezorgd om de verkeerde indruk die de pagina op de minder verlichte medemens zou kunnen maken. Het duidt allerminst op een racistische mentaliteit als je in een zeer Afrikaans ogende heer niet meteen een Italiaan ziet. Net zo min als wanneer je een boeroe –  nazaat van Zeeuwse immigranten en daarom blank – niet op het eerste gezicht als Surinamer definieert. Racisme is mensen achterstellen. Racisme is mensen met een andere kleur of afkomst gelijkstellen met het kwaad. 

Grote baarddrager Toch is dat racisme-alarm afgegaan. Laten we het kastje eens openschroeven om te zien wat we onder de kap vinden. Dat doe je tenslotte ook als het inbrekersalarm door een vlieg wordt ingeschakeld. 

We treffen daar een maatschappij-analyse aan die vanaf de late jaren zestig is ontwikkeld door een aantal vooral Afro-Amerikaanse academici. Zij waren sterk beïnvloed door het marxisme en in het bijzonder door Franse onechte naneven van de grote baarddrager, zoals Derrida en Roland Barthes. Die laatste hield zich sterk bezig met tekens en signalen. Hoe die ontstaan en hoe die overkomen. Daar kom ik zo meteen op terug. 

De Afro-Amerikaanse academici ontwaarden dat de maatschappelijke tegenstelling, zoals Marxisten die zien –  namelijk tussen bezitters en niet bezitters – vrijwel samenviel met die tussen blank en zwart of liever gezegd anders gekleurd. De eigenaren waren immers vrijwel allemaal blank. Afro-Amerikanen bezaten nauwelijks bedrijven van enige omvang. Bovendien: als je de gemiddelde inkomens in de Verenigde Staten raciaal splitste, dan kwam er voor blanken een veel hoger cijfer uit dan voor andersgekleurden. Zij stelden vervolgens in hun analyses de tegenstelling tussen de rassen centraler als de tegenstelling tussen de bezitters en niet-bezitters. Zo ontstond het begrip white privilege . Een blanke huid geeft voorrechten. En ook het concept institutioneel racisme. De staat houdt immers de gevestigde orde in stand en die bevoordeelt de blanken en benadeelt de zwarten. 

De medewerkers van het thuiszorgbedrijf Aagje zullen daarvan opkijken. Zij worden zonder enige discriminatie op grond van geslacht, ras, leeftijd of geaardheid bij honderden de straat op geflikkerd, terwijl hun directeur weigert iets van zijn salaris in te leveren. Dat beweegt zich tienduizenden euro’s boven de Balkenende-norm. 

Wie een blik werpt op het Nederlandse establishment, op het conglomeraat van grote bedrijven, belangenorganisaties en politiek, stelt vast dat je aan de top bijna uitsluitend blanken aantreft. Zijn die representatief voor wat ik voor het gemak maar aanduidt als blank Nederland? Voor geen meter. De meeste blanke Nederlanders zijn netto-betalers als het om het bestrijden van de crisis gaat. Zij moeten bang zijn voor hun baantje. Zij zijn er al aan gewend dat hun grote kinderen op de arbeidsmarkt geen enkele zekerheid te verwachten hebben. Hun sociale zekerheid wordt afgebroken. Hun pensioen bevindt zich in de gevarenzone. Hoezo white privilege? De geprivilegieerden in Nederland zijn blank maar daarom zijn blanken niet als vanzelf geprivilegieerd. 

Die valse indruk wordt wel gewekt als je gemiddelden als criterium hanteert. Aangezien verreweg de meeste rijkaards in Nederland blank zijn, is het  gemiddeld inkomen van blanken in Nederland hoger dan dat van zwarten. Maar dat zegt niets over de maatschappelijke positie van de meeste individuele blanken. Of die van Humberto Tan. 

Culturele verschijnselen Als je de rassentegenstellingen centraal stelt in plaats van de economische, ga je automatisch de microscoop richten op culturele verschijnselen. Je stelt mét Marx vast dat er een overheersende cultuur bestaat die de maatschappelijke tegenstellingen bevestigt en rechtvaardigt. Deze cultuur wordt uitgedragen door de media, die zich op weinige uitzonderingen na in blanke handen bevinden en dan ook onderdeel uitmaken van het institutioneel racisme. Roland Barthes helpt, tenminste als je zijn bevindingen eenzijdig toepast. 

Centraal in het denken van Barthes en de Franse filosofen uit zijn intellectuele omgeving staat het gegeven, dat de betekenis van een artikel, een foto, een boek vorm krijgt in een soort wisselwerking met degene die dat artikel, die foto, dat boek tot zich neemt. De Volkskrant-cover met Balotelli stelt niet alleen de rug van die voetballer voor maar heeft ook allerlei andere zeg maar verborgen betekenissen die naar buiten treden in de interactie tussen  – even vakjargon – de zender en de ontvanger. 

Eenzijdig Wat nu veel aanhangers van de white privilege doen, is deze manier van tekstanalyse – waar je heel wat kanttekeningen bij kunt maken, maar soit – eenzijdig toepassen. Zij ontwaren in de Volkskrantcover een racistische betekenis. En zij concluderen dat daarom heel veel anderen in hun racisme worden gestijfd. Of zij geloven dat die racistische betekenis door de redacteuren van De Volkskrant is bedoeld en dat zij die nu ontmaskeren.

Ze gaan daarmee als het ware aan de wisselwerking voorbij. Ze onderkennen niet de veelheid van betekenissen die zo ontstaan. Zij bagatelliseren de invloed van de ontvanger op het ontstaan van de betekenis die HIJ er persoonlijk aan geeft. Zij verklaren zichzelf tot alleenzaligmakend als het om het definiëren van betekenissen gaat. Dat snijdt geen hout en zeker niet als je de hele Barthes toepast.

Toch is deze nadruk op woorden en beelden voorstelbaar: ze worden geconstrueerd als de boven het water uitstekende topjes van de institutioneel racistische ijsberg. 

Op die manier raakt het blootleggen van feitelijke achterstelling aan de deur van bedrijven en disco’s op de achtergrond omdat de strijd zich richt tegen beelden, die dan zogenaamd het bewijs zouden leveren voor het institutioneel racisme in Nederland en van white privilege in de polder.  

Op die manier wordt de foto van een voetballer op één lijn gesteld met echte racistische uitspraken zoals de afgelopen weekend onder meer door GeenStijl getoonde tweet over Humberto Tan als slachtoffer van de Klu Klux Klan.  Daardoor wordt echter niet het racistische van de Volkskrantcover benadrukt maar die laaghartige en laffe aanval op Humberto Tan van zijn scherpe kantjes ontdaan: het is immers net zoiets als foto met onderschrift waar weinigen kwaad in kunnen zien en zal dus ook wel meevallen.  

Op die manier wordt – tenslotte – de grote meerderheid  van de Nederlandse bevolking, de blanken die niet tot de economische en politieke elite behoren, – zeg maar de witte knechten – automatisch gebombardeerd tot onderdeel van het ‘witte’ overheersende complex. Dat hebben die mensen niet verdiend. Zoveel stemmen er ook niet op Wilders. Zoveel hebben zich ook niet overgegeven aan racistisch vooroordeel. 

Beluister dit opiniestuk hier 

Volg Han ook op Twitter

Het nieuwste boek van Han is De Mooiste Jaren van Nederland (1950-2000)