Turkse bouwvakkers

In Istanbuls stadsdeel Mecidiyeköy prijkte een paar jaar geleden nog het stadion van de voetbalclub Galatasaray. Na de afbraak daarvan werd de vrijgekomen locatie aangewezen voor de bouw van een luxe appartementencomplex. Vorige weekend stortte daar een bouwlift van de 32e verdieping omlaag, als gevolg waarvan tien bouwvakkers de dood vonden.

Er waren al eerder problemen met deze bouwlift. De betrokken bouwonderneming Torunlar wist dat, maar kwam niet met geld over de brug om het defect te verhelpen, zo bleek. Directeur Aziz Torun was er als de kippen bij om dat tegen te spreken. Hij ging zelfs zo ver om zijn werknemers verantwoordelijk te houden voor het ongeluk. 

Demonstratie Er ontstond een spontane demonstratie, waar de oproerpolitie snel op af kwam. Een bouwvakker smeekte de dienders in emotionele bewoordingen geen geweld te gebruiken. Tevergeefs, want even later spoten de waterkanonnen en stonk het naar traangas.

De volgende dag werd bevestigd dat de bouwlift al een tijd bloedlink was en dat het defect telkens met kunst en vliegwerk was verholpen. Al die tijd werden waarschuwingen genegeerd door Torunlar, terwijl in april al iemand om het leven kwam bij een incident met het helse ding. De arbeidsinspectie (of wat daarvoor door moet gaan) kwam toen langs, deelde een symbolische boete uit, maar liet na om de bouwlift te vergrendelen in afwachting van een degelijke reparatie. 

Zo kon het gebeuren dat de bouwlift twee weken geleden nogmaals naar beneden stortte. Een bij noodgevallen automatisch in werking tredend remmechanisme voorkwam toen op het nippertje ernstige gevolgen. Vorige week was de staat van de constructie kennelijk dusdanig verslechterd dat ook deze voorziening niet meer functioneerde. 

Beerput Het ongeluk met de bouwlift in Istanbul haalde het deksel van een beerput met voorbeelden van erbarmelijke omstandigheden binnen de Turkse bouwsector. Arzu Cerkezoglu, een vertegenwoordigster van de vakbond Disk, ging een kijkje nemen in de slaapruimten nabij de plaats des onheils. Bouwvakkers uit de provincie slapen daar omdat ze in Istanbul verder geen onderkomen hebben. 

Cerkezoglu schrok zich een ongeluk. Wat ze aantrof deed haar aan ‘een concentratiekamp’ denken. Bouwvakkers slapen in de toekomstige parkeergarages van het complex, vier verdiepingen onder de grond, zonder ramen of ventilatie, terwijl daar ook giftig bouwmateriaal ligt opgeslagen. Toiletten en douchegelegenheden waren volgens Cerkezoglu ‘extreem onhygiënisch’. In de slaapruimte zei ze ‘grote ratten’ te hebben gezien.  

Volgens Aziz Torun van Torunlar gaat alles desalniettemin volgens de regels. Cerkezoglu was verbijsterd:  “Ik roep hem op om 24 uur onder deze omstandigheden met zijn werknemers door te brengen, daar te slapen, hetzelfde voedsel te eten, naar het toilet te gaan en een douche te nemen, dan zal hij de werkelijkheid ervaren.”

Wormen Misstanden in de bouwsector zijn dus geen uitzondering in Turkije. Twee dagen na het ongeluk in Mecidiyiköy legden bouwvakkers elders in Istanbul het werk neer. Om hun omgekomen collega’s te eren, maar ook om er op te wijzen dat ze zo nu en dan niet betaald krijgen. Voor tv-camera’s toonden ze het eten dat baaslief hen voorschotelt. Er zaten naar hun zeggen ‘wormen en parasieten’ in. 

Deze actie bleef niet zonder resultaat, want de eisen werden ingewilligd. Daar zouden andere bouwvakkers door geïnspireerd kunnen raken.

Soma Het ongeluk van vorige week doet denken aan de ramp met de kolenmijn in Soma eerder dit jaar. Waarschuwingen over veiligheidsrisico’s werden toen eveneens genegeerd. Daarnaast had de eigenaar van de mijn, evenals Azizi Torun van Torunlar, banden met de in Turkije regerende Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP). Voor bouwondernemers zijn betrekkingen met de AKP erg belangrijk. Simpelweg omdat het anders moeilijk is om in de Turkse bouwwereld iets voor te stellen. Omgekeerd toont de AKP zich uiterst betrokken bij de aanwas van onroerend goed. De Amerikaanse krant Wall Street Journal constateerde in 2012 dat 60% van de door de regering genomen beslissingen daarmee te maken had.  

Smeergeld Binnen het vorige jaar onthulde corruptieschandaal rond de AKP was een hoofdrol weggelegd voor bouwondernemers. Zij schenken grote bedragen aan stichtingen die onder het beheer vallen van familieleden en kennissen van president Erdogan. Het gaat allemaal onder de noemer van ‘liefdadigheid’, maar een kind begrijpt dat het om smeergeld gaat.  

Dat smeergeld kan eenvoudig opgebracht worden, want er wordt goed verdiend door bouwondernemers. Als tegenprestatie dient de AKP hun belangen. Dit bracht Selahattin Demirtas van de Democratische Volkspartij (HDP) afgelopen week tot de volgende uitspraak: “Deze heren [de bouwondernemers] zijn sponsors van de AKP en vinden zoveel steun bij die partij dat ze het niet nodig vinden om geld uit te geven aan de veiligheid van werkers.”

Graaikapitalisme Voor de komst van de AKP kwamen werkgerelateerde ongelukken al vaak voor in Turkije. Toen was de gebrekkige staat, die veel ondernemingen beheerde, daar verantwoordelijk voor.

Wanneer de door AKP op gang gebrachte privatisering van staatsondernemingen geleid had tot de komst van een efficiënte en vooral onafhankelijke arbeidsinspectie, was het aantal bedrijfsongelukken mogelijk binnen de perken gebleven. Een instantie van dien aard kwam er echter niet. Goede en veilige arbeidsomstandigheden kosten immers geld en dat is strijdig met het gewetenloze graaikapitalisme dat vaste voet aan de grond kreeg in Turkije onder de AKP. Dan toch liever een arbeidsinspectie die in de eerste plaats de belangen van de ondernemers dient.  

De gevolgen zijn een achteruitgang van de arbeidsomstandigheden en een toename van het aantal werkgerelateerde ongelukken. Het wordt al maar erger. In 2008 waren er in totaal 72.963 ongelukken op werkplaatsen, waarvan 5574 in de bouwsector. Dat jaar kwamen er ‘nog maar’ 297 bouwvakkers om het leven. In 2012 liepen de ongelukken op werkplaatsen op tot een aantal van 74.871, waarvan er 9209 in de bouwsector plaatsvonden. Het aantal dodelijke slachtoffers was daar toen al 744 geworden. Tussen 2008 en 2012 vonden in totaal 1754 bouwvakkers de dood tijdens het werk, terwijl er 940 blijvend invalide raakten. 

Naar aanleiding van de mijnramp in Soma schreef ik het al: nergens in Europa vinden zoveel bedrijfsongevallen plaats als in Turkije.   

Werkgelegenheid Ondernemers wassen zich hierover de handen in onschuld. Zij sussen het geweten met het argument dat ze werkgelegenheid scheppen, wat op zich een onbetwistbaar gegeven is. Ondertussen profiteren zij van het feit dat bouwvakkers zich geen kieskeurigheid kunnen permitteren. Het hongerloontje van tussen de twintig en dertig euro per dag dat ze krijgen is nog altijd beter dan werkloosheid en hongerige kinderen. Gevaarlijk werk wordt daarbij voor lief genomen. 

De bouwsector zal nog wel een tijdje garant staan voor werkgelegenheid. Tot de bubble van de Turkse economie met een daverende klap onderuitgaat, waar veel economen bang voor zijn. Komt het inderdaad zover, dan zijn de rapen gaar en kan Turkije zich opmaken voor een crisis, met name in de bouwsector. Zo ver zijn we echter nog niet. Laten we optimistisch zijn, er kan nog een wonder gebeuren… 

Davutoglu Voorlopig wordt er zoals gesteld nog goed verdiend door bouwondernemers. Zoveel dat het een aantrekkende werking kreeg. Ondernemers die eerder alleen nog textiel produceerden begonnen bijvoorbeeld ook met bouwen. Door de nadruk op de bouw werd deze sector zelfs de hoeksteen van de economische groei in Turkije. 

De AKP klopt zich op de borst over dat succes. Wanneer het fout gaat schuift die partij de verantwoordelijkheid af op het Opperwezen. Premier Davutoglu deed dat vorige week door de slachtoffers tot ‘martelaren’ (van het geloof) te verklaren. Lekker gemakkelijk, geef Allah de schuld en bevriende ondernemers blijven net zo mooi buiten schot als het regeringsbeleid.   

Er zal een onderzoek komen en er zullen maatregelen getroffen worden, zei Davutoglu. Zeker, werd ook gezegd na de ramp in Soma, maar sindsdien moet het eerste serieuze initiatief om de veiligheid op werkplaatsen te verbeteren nog van start gaan.  

De families van de slachtoffers zullen wel wat toegestopt krijgen door bouwonderneming Torunlar en de regering zal er waarschijnlijk ook wat bij leggen. Ondertussen zetten de bouwvakkers hun gevaarlijke werk voort alsof er niets gebeurd is. Grote kans dat ze bij de volgende verkiezingen gewoon weer op een AKP-kandidaat  stemmen. Zo ging het in Soma ook bij de presidentsverkiezingen in augustus jongstleden. De AKP is nu eenmaal bestand tegen ongelukken waar ze zelf deels verantwoordelijk voor is.  

En dan maar wachten op het volgende catastrofale ongeluk, dat niet uit kan blijven zolang ondernemers waarschuwingen over risico’s negeren en adequate maatregelen door de regering uitblijven. 

Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (Uitgeverij EPO, Antwerpen, 2012).   Volg Peter Edel ook op Twitter.