Trumps zege: de eerste acte van een luizige klucht

The day after is een goed moment om de oude Karl Marx te citeren. “Hegel merkt ergens op dat alle gebeurtenissen en personen van wereldhistorische betekenis twee keer voorkomen.” Hij vergat eraan toe te voegen de ene keer als grote tragedie, de tweede keer als een luizige klucht. Het is nog maar de vraag wat dan de tragedie was, de overwinning van Donald Trump in de Verenigde Staten is in ieder geval een farce. Misschien is het allemaal te vergelijken met de zege van Franklin Delano Roosevelt meer dan tachtig jaar geleden. Dat was ook een kandidaat die aan de macht werd gebracht door geslagen mensen die het zat waren. Maar hij was geen clown en geen megalomane volksmenner.

Wat moeten wij van deze klucht zeggen? Er zijn in het licht van deze grauwe woensdag twee invalshoeken. Ten eerste stemt het niet vrolijk dat deze tijd wordt gekenmerkt door leiders als Donald Trump, Recep Erdogan en Vladimir Poetin. Ze hebben alle drie in eigen land een massale aanhang, die bijeengehouden wordt door verongelijktheid, rancune en het idee dat ze met gemerkte kaarten moeten spelen. Vijanddenken speelt een wezenlijke rol in het verhaal dat deze leiders hun achterban met succes op de mouw spelden. Op 9 november 2016 werden we allemaal wakker in een wereld die een stukje gevaarlijker is geworden.

De tweede invalshoek geeft evenmin aanleiding tot optimisme. Deze dag markeert het begin van het einde voor de westerse hegemonie, voor de dominantie van de Verenigde Staten en de Europese Unie op het wereldtoneel. Net als Brexit is de overwinning van Trump een enorme steun in de rug voor het xenofobe populisme in Europa. De kans is nu groter dan ooit dat Marine Le Pen over een aantal maanden het Elysée betrekt, dat de Alternative für Deutschland een mars naar de macht begint en dat de zege van Wilders Nederland pas goed onregeerbaar maakt. In Oost-Europa kunnen regeringen als die van Orbán en van die enge meneer in Polen een zucht van verlichting slaken: hun manier van denken heeft gewonnen.

Dat is het denken van de muur. Dat is het denken van de angst en niet van de hoop en de verwachting. Laat je niet misleiden door de zalvende toon die de winnaar in het uur van zijn zege even heeft aangeslagen. Hij zei ook dat Amerika’s belangen voorop stonden en dat hij de rest van de wereld netjes (‘fairly’) zou behandelen. Dat betekent niet gezamenlijk naar een oplossing zoeken, dat betekent je richten naar wat de Verenigde Staten fair achten. Dit is een recept voor conflict.

In zijn verkiezingscampagne beloofde Trump de Verenigde Staten af te sluiten van de boze buitenwereld. Hij is de man van de grenzen dicht. Méér mensen in Europa zullen nu hun heil zoeken bij kwakzalvers die hen dit recept voorschrijven. Je kunt het ook anders formuleren: de blanken keren zich af van de rest van de mensheid. Zij zoeken veiligheid in een apartheid op mondiale schaal. Dat kun je best een tijd volhouden, zoals het voorbeeld van Zuid-Afrika leert. Het is wel buitengewoon kostbaar en het vergt gigantische investeringen om je machtspositie te behouden. En uiteindelijk storten je bastions in. Dat komt ervan als je probeert met methodes uit het verleden de bedreigingen van de toekomst te bezweren.

De problemen van de eenentwintigste eeuw laten zich niet oplossen met remedies uit de negentiende en de twintigste. Je kunt ze wel een tijd maskeren maar wegnemen niet. Ineens komt een persoon van wereldhistorische betekenis uit een veel dieper verleden voor de geest: Gaius Aurelius Valerius Diocletianus, Romeins keizer van 284 tot 305. Hij hief zijn rijk op uit de diepste crisis van zijn geschiedenis maar hij deed dat met oplossingen uit het verleden. Zo verplichtte hij zonen om het vak van hun vader te kiezen om het gebrek aan geschoolde ambachtslieden te bestrijden. Hij voerde prijsbeheersing in en hij vervolgde het christendom, de godsdienst van de toekomst. Het systeem van Diocletianus ondersteunde de wrakke structuren van het rijk maar kon de ineenstorting toch niet voorkomen. Trump laat het doek opgaan voor de trieste klucht waarin het westen de domme August is die aan het eind het onderspit delft.