Trumps oorlogsspel: oligarch bijt autocraat

Wat zich de afgelopen tijd rond Venezuela afspeelt, is geen reeks van losse incidenten maar betreft doelbewuste acties van een president die op hol is geslagen. Eerst waren er Amerikaanse bombardementen op boten die volgens Washington betrokken zouden zijn bij drugssmokkel. Daarna werd het vliegdekschip USS Gerald R. Ford richting het Caribisch gebied gestuurd. 

Inmiddels opereren Amerikaanse gevechtsvliegtuigen in en rond het Venezolaanse luchtruim zonder duidelijke radaridentificatie, wat al tot bijna-botsingen heeft geleid. Met nog steeds de aanzienlijke kans op een ongeluk in de lucht met een burgertoestel.

Dit is geen verdedigen van belangen, dit is intimidatie of waarschijnlijk een (poging tot) voorbereiden van een grotere aanval. Trump voelt zich vrij te doen en laten wat hij wil. De macht is hem naar het hoofd gestegen en zijn entourage moedigt hem aan.

Laat het duidelijk zijn dat Venezuela een land in crisis is. De armoede is groot en de mensenrechten worden met voeten getreden. Nepotisme en corruptie zijn aanwezig en Maduro is verworden tot een autocratisch leider die de oppositie vervolgt. Er moet een vreedzame, democratische hervorming komen. De vraag zit in het hoe en door wie?

Venezuela en de Verenigde Staten van Amerika botsten eerder. Laten we twee gebeurtenissen noemen waaraan Trump zich kan spiegelen.

De verhoudingen tussen president Roosevelt en de Venezolaanse dictator Cipriano Castro waren in 1902 slecht. Castro hield zich niet aan economische afspraken. Britse, Duitse en Italiaanse schepen zorgden voor een blokkade van Venezuela. Roosevelt bemiddelde echter - bang voor invloed van Duitsland in dit gebied - en voorkwam zo een oorlog.

Een eeuw later vaardigde Barack Obama in 2015 een presidentieel decreet uit waarin hij Venezuela tot een 'bedreiging voor de nationale veiligheid van de VS' verklaarde. Hij kondigde ook sancties af tegen zeven Venezolanen. Personen die een cruciale rol hebben gespeeld bij mensenrechtenschendingen.

Maduro was geen vriend van Obama. Later was er toch een ontmoeting en kwam het niet tot een ernstiger conflict.

Donald Trump is geen Theodore Roosevelt en ook geen Barack Obama. Helaas. Sinds zijn terugkeer op het wereldtoneel voert Donald Trump immers een uitgesproken agressief handelsbeleid, waarin dreigementen, sancties en economische chantage de plaats hebben ingenomen van diplomatie, wijsheid, samenwerking en overleg. 

Landen worden onder druk gezet met importheffingen, blokkades, vernederingen en er zijn strafmaatregelen. Als het moet komen er straks bommen. 

Puur machtsvertoon van een president die te weinig weerstand krijgt in het Congres en ook de vrije hand heeft van Europa. Bij Trump is alles agressief: sociale media berichten, handel en diplomatie. Uiteindelijk kiest hij straks voor oorlog omdat dit in zijn voordeel werkt.

Trump gedraagt zich hierbij niet als leider van een rechtsstaat, maar als een internationale geopolitieke outlaw. Door bewust te spelen in het zee - en luchtruim creëert hij het risico op een incident. Hij is überhaupt op zoek naar rechtvaardiging voor militair ingrijpen. Als er slachtoffers vallen dan is dat jammer.

Stel dat Rusland of China op deze manier langs grenzen van anderen zouden opereren. De internationale verontwaardiging zou onmiddellijk en massaal zijn. Trump zelf zou met veel verontwaardiging zijn kritiek uiten.

Politiek-officieel rechtvaardigt Washington zijn optreden met de 'oorlog tegen drugs'. Venezuela zou een knooppunt zijn van cocaïnesmokkel en de club van president Maduro zou daar direct bij betrokken zijn. Maar volgens internationale onderzoeken loopt slechts een beperkt deel van de wereldwijde drugshandel via Venezuela, en hard bewijs dat de Venezolaanse staat dit centraal aanstuurt, ontbreekt vooralsnog. 

Toch willen de USA de heilige, militair en beul zijn. De drugshandel fungeert hier vooral als een alibi voor machtspolitiek om vijandige regimes te laten vallen.

De echte redenen zijn duidelijk. Venezuela beschikt over ’s werelds grootste oliereserves. Daarnaast past een confrontatie met Maduro perfect in Trumps binnenlandse agenda. Tegenstanders zoeken. Een vijand leidt af van interne spanningen en mobiliseert nationale steun. Ook speelt ideologie een rol. Trump haat alles wat naar linkse politiek ruikt. Links-autoritaire regimes in Latijns-Amerika zijn al decennia doelwit van Amerikaanse druk, ongeacht of hun feitelijke dreiging reëel is.

Deze agressieve koers past naadloos in Trumps bredere buitenlandstrategie. Maximale druk, minimale diplomatie, scherpe woorden, acties met geweld en een openlijke minachting voor internationaal recht. Alles wordt ingezet als offensieve instrumenten om er zelf beter van te worden. Oorlogsscenario’s worden geoefend, bondgenoten in het gebied worden logistiek ingeschakeld en economische druk gaat hand in hand met militaire dreiging of zelfs met harde aanvallen.

Het gevaar reikt verder dan Venezuela alleen. Zonder duidelijke internationale tegenkracht ontstaat precedentwerking. Als deze nieuwe agressie normaal wordt, wat is dan de volgende stap? Meer inmenging in Midden-Amerika? Nieuwe 'veiligheidsoperaties' tegen onwelgevallige regeringen? 

Zelfs uitvoering van territoriale claims elders lijken dan ineens voorstelbaar. Je denkt dat Trump niet zo gek is om Groenland in te nemen, laat staan Mexico of Canada. Maar inmiddels weten we dat deze president niet rationeel handelt en dat zijn rariteitenkabinet bestaat uit gemuteerde rechtsknikkende haviken die extreme gedachten hebben. Dit is geen dystopische fictie, maar angstaanjagende werkelijkheid.

Trump moet daarom zowel intern als extern worden teruggefloten. Wat hier plaatsvindt, is geen rechtmatige strijd tegen criminaliteit, maar ordinaire Amerikaanse agressie voor winst onder de noemer geplaatst van nationale veiligheid. Dit agressieve pad geeft een normalisering van geweld als buitenlands beleid en vergroot het risico op nieuwe oorlogen. Want tegenreacties van Rusland en China blijven niet uit.

Europese politici moeten de komende drie jaar - de tijd dat Trump in ieder geval nog heerst - van strategie en tactieken veranderen. Net zoals andere landen op het wereldtoneel. En zeker ook moet de druk vanuit zijn eigen partij toenemen.

Europa moet op eigen benen gaan staan en ook met wat meer moed Trump durven tegen te spreken. Trump trekt de stekker uit steun voor Oekraïne en richt alleen pijlen op landen waar iets te halen is. De neerbuigende houding past niet meer. Europese landen mogen zich herpakken.

Dit is een verwarde president op oorlogspad die zo nu en dan ook voor 'vrede' elders zorgt. Laat die vredesprocessen geen verblinding geven voor zijn oorlog tegen Democraten, migranten, democratische Europese landen en al zijn andere tegenstanders. 

Er is reden tot zorg en ernst. Niet alleen Rusland en China voeren agressieve politiek, de Verenigde Staten eveneens. Tegenreacties zijn hard noodzakelijk. De ongekende demonstraties van macht van Trump zorgen voor meer internationale spanningen en instabiliteit. Zonder weerwoord komt er geen einde aan.

Venezuela heeft behoefte aan economisch herstel en vooral progressieve hervormingen die tot democratie en vrijheden gaan leiden. Maduro en Trump gaan hier niet voor zorgen. Andere krachten zijn nodig. Ook om te voorkomen dat de Verenigde Staten op oorlogspad gaan.

Mogelijk valt er eerst een vliegtuig uit de lucht.