Trump en Wilders bewandelen dezelfde route

Het verkiezingsverloop van de PVV laat hetzelfde patroon zien als de verkiezingen in de VS sinds 2017. In de eerste kabinetsperiode met de PVV werd, net als tijdens Trump 1, de basis gelegd voor de afbraak van de democratie.

De komende periode zullen de extreemrechtse partijen, net als in de VS nadat Biden president werd, verdergaan met de voorbereidingen op de nieuwe verkiezingen. Ze zullen beter beslagen ten ijs komen, want net als Trump in 2017 won was ook de PVV twee jaar geleden compleet verrast dat ze 37 zetels haalden en in één keer regeringsverantwoordelijkheid kregen. Bij de volgende verkiezing zal extreemrechts hier zijn organisatie beter op orde hebben en er alles aan doen om de overwinning naar zich toe te trekken. Een kabinet is dan in no time gevormd, en de tussentijds gemaakte antidemocratische plannen zullen dan achter elkaar worden uitgevoerd, terwijl de oppositie machteloos toekijkt.

D66 heeft de verkiezingen gewonnen, maar Wilders trok de uitslag vrijwel direct in twijfel. Precies zoals Trump deed na zijn nederlaag in 2020. In de Verenigde Staten leidde dat tot de bestorming van het Capitool in 2021, waar doden en gewonden vielen. Het recht deed uiteindelijk zijn werk, maar Trump wachtte tot hij het recht naar zijn hand kon zetten en probeert nu de geschiedenis te herschrijven.

De Verenigde Staten laten zien hoe snel de weg naar een autocratie kan gaan. Terwijl Biden tijdelijk de honneurs waarnam, bereidden de Republikeinen hun via democratische weg verkregen coup voor. Ze wonnen nipt de verkiezing van 2024 en zijn nu hard op weg naar een autocratie die mensen uitsluit en de tegenmacht buitenspel zet. Democratieën komen bijna altijd via democratische weg ten val, door een meerderheid van de stemmers die de antirechtstatelijke en fascistische retoriek slikt voor zoete koek en denkt dat er in hun belang gedacht wordt.

Dat onze democratie veel robuuster is dan die in de VS, is voor veel mensen reden om te zeggen dat het allemaal niet zo’n vaart zal lopen. Maar tijdens het kabinet-Schoof heb ik zo vaak gehoord dat wat er gebeurde ongekend was. En Trump doet ook steeds het ondenkbare.

Laten we zorgen dat onze democratie overeind blijft. In de formatie ligt de VVD nu al dwars, en dat lijkt me prima. We kunnen nu echt wel even zonder deze partij. Laat D66 nu het initiatief nemen voor een progressief kabinet. Dat vraagt sprokkelwerk, maar een meerderheid is mogelijk, met gedoogsteun van de kleine progressieve partijen of met een kleine deelname. Want er is geen maximum gesteld aan het aantal partijen in een coalitie. Makkelijk is het niet, maar het kan wel. En laten we direct vooruitkijken: naar de volgende verkiezingen, naar de vraag hoe we onze democratie kunnen versterken. Investeer in onderwijs, in onafhankelijke journalistiek, in vertrouwen in de politiek en ons rechtssysteem. Zo blijft Nederland een democratisch land, met waarden als vrijheid, gelijkwaardigheid en betrokkenheid. Want dat is ons land.