Toen een kleine meerderheid van de kijkers begrip had voor verkrachting binnen het huwelijk

Kerstmis met de Forsyte Saga

Kerstmis is een kaap die je moet omzeilen. Zonder te veel tegenwind lukt dat wel. Dit jaar had ik mij in het kringloopcentrum meester gemaakt van een cassette met daarop de volledige Forsyte Saga. Dat is een iconische TV-serie uit 1967, die de BBC op zaterdagavond uitzond met een herhaling op zondag. Daardoor raakte de hele samenleving ontregeld: het land ging op slot. Na afloop van elke aflevering vertoonde de stroomconsumptie ongebruikelijke pieken. De laatste aflevering werd gevolgd door achttien miljoen kijkers.

Er zijn later nieuwe versies van de Forsyte Saga geproduceerd – de laatste dit jaar – maar die haalden het qua impact niet bij het origineel. Na bijna zestig jaar is de expressieve en filmische kracht nog steeds ongebroken.

De serie was gebaseerd op een reeks romans van de Britse schrijver John Galsworthy, (1867-1933). Hij schetste zijn eigen milieu: rijkelui die hun welvaart niet aan adeldom of grootgrondbezit dankten maar aan zakelijk succes als gevolg van de industriële revolutie. Hij beschrijft de ontwikkelingsgang van drie generaties in de periode van pakweg 1878 tot in de jaren twintig van de vorige eeuw. Hypocrisie en hebzucht zijn drijvende krachten maar tegelijk laat de hartstocht zich niet beheersen. De voornaamste figuur is de rechtlijnige Soames Forsyte wiens enige drijfveer bezit is. Hij is een succesvol financier en kunstverzamelaar: hij koopt schilderijen maar alleen als hij verwacht dat ze in waarde zullen stijgen. Zo stelt hij zich ook in het bezit van de veel jongere Irene, die na zijn eindeloze aandringen een beetje uit geldnood met hem trouwt. Soames moet wel beloven dat hij haar laat gaan als het huwelijk mislukt. Na enkele jaren slaapt het paar apart en Irene laat haar man niet meer toe in haar slaapkamer. Ook begint zij een verhouding met de architect van het nieuwe, moderne huis dat Soames voor haar laat bouwen. Als deze dat ontdekt, dringt hij Irene’ slaapkamer binnen en verkracht haar. Dit is de meest iconische scène uit de serie, magistraal verfilmd, het beeld verplaatste zich naar een straatmuzikante met een tingeltangel voor de deur die hysterisch lachend aan haar instrument draait. Helaas kon ik op YouTube nergens de betreffende clip vinden. De hele serie wel. Onze kerstmis was goed. We hadden twintig uur magistrale televisie en we kwamen niet uit onze kamerjassen De serie werd gemaakt net voor de introductie van de kleurentelevisie bij de BBC. Hij was in zwart wit en dat was geen bezwaar. Na de laatste aflevering – die dus door achttien miljoen Britten was bekeken – volgde op de DVD een reeks fragmenten uit programma’s over de serie. De BBC maakte talkshows waarin de deelnemers de faits et gestes van de Forsytes bespraken alsof het echte familieleden waren. Ook hield men peilingen. Heel centraal stond de relatie tussen Soames en Irene. Wat bleek: 54% van de respondenten had begrip voor Soames. Hij had zich een goed echtgenoot betoond door alle materiële wensen van Irene te vervullen. Terecht dwong hij eerbiediging van zijn huwelijkse rechten af. Dit terwijl zowel Galsworthy als de serie de verkrachting duidelijk veroordeelden. Slechts 46 procent van de ondervraagden nam het op voor Naborro en in de talkshows vonden beschaafde discussies plaats, waarin het buitengewoon reactionaire en excentrieke parlementslid Gerald Nabarro het welsprekend en met kennis van zaken opnam voor Irene. Hij kreeg de nodige tegenspraak: Irene had haar verdiende loon gekregen. Soames was het slachtoffer. Het geluk dat zij vindt bij Soames’ neef, de jonge Jolyon, die in alles zijn tegenpool is, had ze volgens haar tegenstanders eigenlijk niet verdiend.

Wij keken hier naar met verbazing. Ondanks de opkomst van de toxische masculiniteit zou een enquête vandaag de dag heel anders uitvallen. Toch betrapte ik mij erop dat ik een genuanceerder beeld kreeg van Soames dan zestig jaar geleden toen ik de serie met mijn ouders op onze zwart wit televisie volgde want ook in Nederland was de serie een enorm succes. De VARA had de uitzendrechten bemachtigd. Elke zondagavond kwam nu ook Nederland tot stilstand. De Koninklijke Begeer sloeg een erepenning vanwege de honderdste geboortedag van John Galsworthy.

De VARA riep mannen op zich te melden als ze vonden dat ze op Soames leken. Er meldden zich zestig kandidaten. Een jury selecteerde de beste drie. Zij kregen in het programma Mies en scène een erepenning uitgereikt door Mies Bouwman. Zo dempte zij een door De Telegraaf opgezweepte volkswoede. Die was ontstaan toen zij na de laatste aflevering van de Forsyte Saga een parodie op de serie in haar show had opgenomen.

Henk van der Meijden schreef op zijn showpagina:

Het initiatief van MIES BOUWMAN, om na de laatste aflevering van de Forsyte Sage een persiflage uit te zenden op deze successerie en zelfs het sterven van Soames belachelijk te maken, levert nog veel stof tot gesprek op. De telefoon bij ons stond niet stil en iedereen vroeg zich vooral verbaasd af: „Waarom doet Mies Bouwman dit toch". Van VARA-zijde was er voor deze merkwaardige uitzending geen enkel excuus.

De Telegraaf beeldde een rouwkaart voor Soames af die de VARA-persdienst bij wijze van grap had verspreid.

Van der Meijden:

Het heeft – dat weten we allemaal – geen zin om boos te worden op mevrouw Bouwman en haar verklaring te vragen voor haar vreemde ideeën. Zij schijnt er nu eenmaal behagen in te scheppen dwars tegen de smaak van het publiek in t e gaan en dingen te doen die reacties opwekken en die men als gaste in de huiskamer eigenlijk niet kan doen. Maar ik had toch gedacht dat zij meer begrip voor televisie had dan zij liet blijken.

Boven het artikel stond in grote letters: “Waar blijft het respect?”

Henk van der Meijden stond niet alleen. Wim Jongman, de TV-criticus van Het Parool, vond de persiflage “de miskleun van de avond”, al vond hij die zeer geestig.

De drie Nederlandse Soames’s zijn in de vergetelheid verdwenen. Toch is het merkwaardig dat zij zich als zodanig door Mies Bouwman op de televisie lieten fêteren. Ook hier vond hij dus meer begrip dan je nú zou verwachten.

De tijden zijn veranderd. Of toch niet? Die volkswoede waar het land nu vol van is, had je zestig jaar geleden ook. Net zo laag, net zo heftig, net zo hypocriet.

Niets nieuws onder de zon.

Bekijk op Youtube de hele Forsyte Saga uit 1967:

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin zeker nu de laatste putten open blijven.

Beluister Het Geheugenpaleis, de wekelijkse podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis. Nu: de zwakte van Europa.