Tijd voor een omvorming naar algemeen openbaar onderwijs in Nederland

Scholen die vanuit specifieke religieuze of levensbeschouwelijke overtuigingen hun onderwijs inrichten dragen het gevaar in zich van onverdraagzaamheid.

Nederland is uniek in de financiering van het onderwijs, in de zin dat het openbaar en bijzonder onderwijs vanuit dezelfde voorwaarden door de overheid worden gefinancierd. Bijzondere scholen onderscheiden zich omdat er onderwijs wordt gegeven vanuit een godsdienstige, pedagogische of levensbeschouwelijke overtuiging.

Dat betekent niet dat er op openbare scholen geen levensbeschouwelijke lessen worden gegeven; een van de kerndoelen voor het basisonderwijs is dat de leerlingen leren zich te gedragen vanuit respect voor algemeen aanvaarde waarden en normen. Een ander kerndoel luidt dat de leerlingen hoofdzaken leren over geestelijke stromingen die in de Nederlandse multiculturele samenleving een belangrijke rol spelen, en ze moeten leren respectvol om te gaan met seksualiteit en met diversiteit binnen de samenleving. Dat zijn belangrijke thema’s voor het functioneren in de samenleving, waarin Ieder mens nu eenmaal op zoek is naar zijn of haar identiteit, naar de zin van het bestaan en de verhouding ten opzichte van de ander. 

Scholen die vanuit specifieke religieuze of levensbeschouwelijke overtuigingen hun onderwijs inrichten dragen het gevaar in zich van onverdraagzaamheid ten aanzien van andere levensbeschouwelijke overtuigingen. Daarin kunnen groepen tegen elkaar worden uitgespeeld, wat we in de grote wereld voortdurend zien gebeuren. Bepaalde wereldleiders schromen niet om andere levensovertuigingen als minderwaardig of slecht te betitelen en geven daarmee een vrijbrief om de aanhangers van andere overtuigingen in bet beste geval tot andere inzichten te brengen, in het slechtste geval om te brengen. In die situaties kan onderwijs dienen als middel tot indoctrinatie, en juist dat moet worden voorkomen.

Bijzondere scholen kunnen bijdragen aan segregatie als in de lessen meer of minder subtiel duidelijk wordt gemaakt dat zij de enige ware weg door het leven bieden en alle anderen dwalen, of dat zij superieur aan de anderen zijn. Dit onderscheidend soort onderwijs kan worden voorkomen als kinderen, ongeacht ras, kleur, religie, intelligentie, sociale status of beroep van de ouders, samen onderwijs volgen, en samen ervaringen delen. Dan komen aspecten als menselijke waardigheid, respect, gelijkwaardigheid, positieve communicatie, geloof, hoop en liefde in de praktijk samen, en daaruit kunnen door inspirerende en goede leraren mooie en noodzakelijke denkbeelden tot bloei komen. Denkbeelden over zorg voor elkaar en voor onze omgeving. Denkbeelden die we als samenleving hard nodig hebben om alle problemen die op ons afkomen aan te pakken.

Het is niet gezegd dat openbaar onderwijs voldoende garantie biedt voor het open en onbevooroordeeld soort onderwijs dat ik voorsta, maar ik ben van mening dat het wel een noodzakelijke voorwaarde daarvoor is. Scholen die vanuit een bepaalde levensbeschouwelijke of elitaire invalshoek hun onderwijs vorm en inhoud geven dragen nu eenmaal het gevaar in zich dat kinderen al jong leren dat ze van een betere groep deel uitmaken dan de anderen. Ik pleit voor het samenbrengen van alle groepen in het sociale gebouw dat de school is, zodat kinderen zich in elkaars leef- en belevingswereld kunnen verplaatsen. Dat is in elk geval voorwaarde om met elkaar samen te werken in plaats van tegen elkaar in te werken.