Tien jaar na de val van Lehman Brothers is de crisis nog niet verdwenen

Op zaterdag 15 september was het exact tien jaar geleden dat de Amerikaanse investeringsbank Lehman Brothers surseance van betaling aanvroeg. Deze gebeurtenis wordt vaak als startpunt gezien van de internationale financiële crisis en de daaropvolgende recessie. Reden natuurlijk om terug te blikken op haar oorzaken, gevolgen, en welke oplossingen hebben bijgedragen aan economisch herstel. Een overwegend economisch perspectief verhult echter de structurele veranderingen die hebben plaatsgevonden in de jaren na de crisis.

In Nederland was de recessie van relatief korte duur, volgens het Centraal Planbureau duurde het slechts de vijf kwartalen volgend op 1 april 2008. In andere landen duurde het langer. De Portugese crisis duurde bijvoorbeeld vier jaar en in Griekenland is de staatsschuld-crisis nog altijd niet voorbij. Desalniettemin zijn crisis en recessie in het grootste deel van Europa voorbij, en is de economie hersteld, alhoewel deze nog wel kwetsbaar wordt genoemd.

Crisis en recessie in Ierland Zo ook in Ierland, waar een heftige crisis in 2008 toesloeg en waar na een recessie de economie sinds 2014 weer is hersteld. Groei in bruto nationaal product (bnp) is niet de enige indicator van economisch herstel, de werkeloosheid is gedaald tot 5,6%, na het dieptepunt van 16% in 2012. Echter, deze cijfers, verzameld op landelijke schaal, verhullen zowel interne regionale en sociale verschillen zoals essentiële veranderingen in huisvesting, de arbeidsmarkt en sociale voorzieningen.

In mijn proefschrift onderzocht ik de consequenties van Ierlands harde bezuinigingsbeleid op jongeren uit stedelijke achterstandswijken. Dit beleid was deels opgelegd door de zogenaamde Troika (IMF, ECB en EU) als remedie tegen de crisis. En ook al heeft het economisch herstel en groeiende werkgelegenheid gebracht, alhoewel deze causaliteit ook wordt betwijfeld, het heeft de Ierse samenleving ook sterk verandert. Jongeren zijn zeer gevoelig voor de negatieve gevolgen van bezuinigingen en recessie, wat in dit geval werd versterkt door hun lagere sociale achtergrond.

Het Ierse bezuinigingsbeleid bestond onder andere uit kortingen op de sociale zekerheid, inclusief forse verlagingen voor jongeren tussen de 18 en 25 jaar oud, flinke besparingen op sociale- en vrijwillige diensten, en vergaande desinvestering in sociale woningvoorziening. Daarnaast was er ten tijde van de recessie toenemende werkeloosheid, terwijl arbeids-flexibilisering en verminderde arbeidsvoorwaarden zich uitbreidde en nog altijd prominent zijn. Deze combinatie zorgde voor ingrijpende veranderingen in het leven van jongeren uit achterstandswijken, hun ervaren zekerheid in werk, toegang tot betaalbare huisvesting, en algemene beschikbaarheid van diensten.

Gevolgen voor achterstandswijken In achterstandswijken leidde een gebrek aan inkomen, zowel door dalende privé-uitgaven van huishoudens als door gekorte publieke financiering van diensten, tot het wegtrekken van private en publieke diensten. Voor jongeren uit zulke wijken heeft dit uitsluiting van sociale netwerken, betaalbare huisvesting, ontwikkelingsmogelijkheden en ontspanningsmogelijkheden tot gevolg. Behalve dalende persoonlijke inkomsten door bezuinigingsmaatregelen voor deze jongeren, zorgde het bezuinigingsbeleid dus voor een afname van de leefbaarheid in wijken van geconcentreerde armoede. Extreem hoge huurprijzen en ontoegankelijkheid van sociale huur zorgt ervoor dat jongeren vastzitten in wijken met ondermaatse voorzieningen.

Het bezuinigingsbeleid in Nederland was niet zo extreem als in Ierland. Toch belicht de studie van het dagelijks leven ten tijde van bezuinigingen een belangrijk aspect van de crisis, recessie en economisch herstel. Op een nationaal niveau is economische groei terug en is de werkloosheid gedaald, desondanks hebben er belangrijke veranderingen plaatsgevonden in het dagelijks leven van veel personen. Zo wordt werk steeds onzekerder en langdurige armoede, en bijvoorbeeld de sociale werkplaatsen kampen met de gevolgen van afgenomen financiering.

Op het niveau van het dagelijks leven kwijnen de crisis en de recessie nog altijd door, met name onder de lagere inkomensgroepen. Dit is een belangrijke erfenis van de crisis van 2008, en een situatie die nog altijd om aandacht en oplossingen vraagt. Zulke langdurige ontwikkelingen zouden onderdeel moeten zijn van de terugblik op de afgelopen tien jaar, en een uitdaging vormen voor beleidsmakers nu en in de nabije toekomst. Onder de realiteit van nationaal economisch herstel verschuilen zich groepen en individuen die al een decennia de kosten hiervoor dragen.

Cc-foto: Geralt