Terroristen zijn niet gek

Ik liep vannacht over straat met NPO1 op de koptelefoon. Bij mij om de hoek stond bijna net zo’n vrachtwagen als waarmee in Nice drie en een half uur eerder dat gruwelijk bloedbad was aangericht. Op de radio was de schrijver Frank Westerman die werd geïnterviewd over zijn boek “Een woord, een woord” dat gaat over de vraag wat het woord waard is tegenover het terrorisme. Hij zei behartenswaardige dingen.

Westerman citeerde president Bush die kort na 9/11 retorisch had gevraagd: “ Why do they hate us?”. Wie het terrorisme wil overwinnen, zei Westerman, moet op die vraag een zinnig antwoord geven. Die moet om zo te zeggen naar de terrorist luisteren. Dat is iets anders dan zélf een motivatie verzinnen of een achtergrond schetsen die past bij onze manier van denken, dan wel een intellectuele constructie in elkaar schroeven die terreur voor onszelf verklaarbaar maakt vanuit ons eigen wereldbeeld en niet dat van de terrorist. Daar koopt niemand wat voor.

Evenmin heeft het zin om terroristen psychopaten of gekken te noemen, dan wel dom of primitief. Zij zijn niet gek. Zij weten precies wat zij doen. Zij hebben daar over nagedacht. Ze zijn ook niet dom of hersenloos. De daad is de noodzakelijke uitkomst van een zorgvuldig denkproces. Dit geldt ook voor de terrorist van Nice. Hij heeft een iconisch moment en een iconische plek uitgezocht voor zijn wandaad. Hij reed in op een massa die net naar het traditionele vuurwerk had gekeken van de Quatorze Juillet, de nationale feestdag van Frankrijk. Hij werd gestopt op de Promenade des Anglais dichtbij het hotel Negresco. Dat is een plek die iedere Fransman kent. Je moet je voorstellen dat iemand zich opblaast in een menigte die zich op 5 mei rond het beeld “Stad zonder Hart” van Zadkine in Rotterdam heeft verzameld. Dat is ongeveer hoe deze actie overkomt op de Fransen. Wie zulk een effect beoogt, is niet gek. Die weet exact wat hij doet. Die was bezig na rijp beraad en zorgvuldig overleg Frankrijk een nederlaag toe te brengen. Hij wist precies wat het meest pijn deed.

Evenmin heeft het veel nut om vast te stellen dat het allemaal van de islam komt. Dat zal wel. De dader zat gevangen in een godsdienstige dogmatiek, zoveel is wel duidelijk. Hem stond maar een beperkt assortiment woorden ter beschikking zoals altijd het geval is met dogmatici. Zij waren filosofische bouwstenen die bij elkaar een geestelijke gevangenis vormden waaruit maar één ontsnapping mogelijk was: door middel van de ultieme terreurdaad. Wij hebben te maken met mensen die zichzelf op die manier opsluiten, niet omdat ze zo dom of achterlijk zijn, maar omdat ze geloven dat ze zo tot de waarheid en het licht komen, terwijl tegelijkertijd het kwaad wordt uitgeroeid. De koran is dan geen oorzaak, de koran is een instrument. Het is de fanaticus die de heilige boeken vindt, niet de heilige boeken die de fanaticus vinden. Die blijft altijd zelf verantwoordelijk. Hij leest het heilige boek op een eenzijdige wijze. De rijkdom van de taal gaat verloren. Hij raakt gegrepen omdat hij met behulp van de teksten de kooi kan construeren waarnaar hij altijd heeft verlangd. Nu is het Mohammed. Een generatie terug was het Lenin geweest.

Wij van onze kant zullen alleen overwinnen als we naar onze vijanden luisteren, als we ze oprecht proberen te begrijpen, als we hun redeneringen doorgronden en hun ambities objectief analyseren, als we hun woede kunnen invoelen en aanvoelen. Het is te gemakkelijk om te zeggen dat het allemaal van islam komt of dat we hier de botsing der beschavingen zien. Daar win je geen oorlog mee, met zulke oppervlakkigheden. Die geven hoogstens jezelf een goed gevoel. Alleen als we dieper gaan zullen wij leren met welke woorden wij deze vijand werkelijk kunnen raken en van welke wapens hij niet terug heeft. Anders verliezen wij. Anders zullen wij er niet in slagen een bres te slaan in de woordengevangenis waarin fanatici zich schuil houden. Of wapens vinden die hen recht in hun hart treffen.

Naschrift: iedereen die uit dit stukje concludeert, dat ik begrip heb voor de daders in Nice, dat ik een wegkijker ben of dat ik het terrorisme vergoelijk vanuit een weg-met -ons mentaliteit of cultureel relativisme, die heeft van het bovenstaande NIETS begrepen.