Terreur en hysterie zijn beste vrienden

Mag je terrorisme relativeren? Er bestaat natuurlijk geen wet die dat verbiedt, maar wie de reacties op de terreurgolf in Frankrijk heeft gevolgd, krijgt de indruk dat relativeren een doodzonde is. Er moet vooral overdreven worden. Over terreur mag je alles zeggen, zolang het maar in de hoogste staat van emotie is. En dus hebben we gelezen en gehoord dat het oorlog is, volgens sommigen zelfs de derde wereldoorlog. Dat vrijheid niet langer vanzelfsprekend is. Dat we naar de schuilkelders moeten. Dat onze democratie wankelt. Dat er sprake is van een kantelpunt in de geschiedenis. Dat het leger moet worden ingezet.

Terreur en hysterie zijn beste vrienden. Sterker nog, het zijn bondgenoten. Terreur die werkelijk efficiënt wil zijn, heeft een krijsende natie nodig. Wat we ook hebben gezien, is dat terreur voor velen een mooie aangelegenheid is om hun eigen politieke agenda nog eens naar voren te schuiven. Terreur en opportunisme gaan blijkbaar ook uitstekend samen.

Gif van de symboliek Natuurlijk is het onmogelijk om de dood van de redactieleden van Charlie Hebdo te relativeren, net zomin als de dood van de agenten en de gijzelaars. Geen enkel ideaal of motief is meer waard dan een mensenleven. Maar terreur is altijd meer dan moord alleen. Het is ook een symbolische daad. En juist voor het gif van de symboliek is relativisme het beste tegengif.

De moord op de redactieleden van Charlie Hebdo wordt pas een fatale aanslag op Westerse waarden als wij dat toestaan. Als wij ons laten meeslepen door de symboliek van de terreur. Iedere terreurdaad bestaat uit twee lagen. De eerste laag is letterlijk: kogels vliegen, bommen ontploffen, mensen worden gedood. De daaropvolgende laag is symbolisch: de doden staan voor iets anders, iets wat de terrorist kapot wil maken. Een geloof, een waarde, een overtuiging. Maar symboliek is een bom die je kan ontmantelen. Door kalm te blijven. Door niet toe geven. Door je niet te laten meeslepen.

Extremisme als antwoord op extremisme De symbolische leefwereld van de terroristen hoeft niet de onze te worden.

Als we wel toetreden tot die symbolische leefwereld en vervallen in sweeping statements, dwalen we al snel in dezelfde duisternis rond als de terroristen waarop we jagen. Dan worden tegenstellingen uitvergroot en maken we van de terrorist een symbool voor alle moslims. Extremisme als antwoord op extremisme: dat is geen bestrijding, maar vermenigvuldiging. En precies wat de terroristen willen. Als de terrorist symbool wordt voor alle moslims, zullen steeds meer moslims het gevoel krijgen dat zij geen andere keus hebben dan terrorist worden. Een betere wervingsstrategie voor terreur is niet denkbaar. Dan krijgen moslimfanatici de oorlog die ze willen en wij de oorlog waar we voor vrezen.

Hoe nu verder? Een mogelijk antwoord op die vraag ligt in het Noorden, in Noorwegen. Na de afgrijselijke aanslag door Anders Breivik is dit land bewonderenswaardig kalm gebleven. Noorwegen is niet veranderd in een politiestaat of een anti-terreurmachine. In plaats daarvan kozen de Noren ervoor om te reageren via het rechtssysteem en bleven ze trouw aan de waarden die Breivik aanviel. Na de aanslag zei Jens Stoltenberg, toen de premier van Noorwegen: ‘Onze reactie zal zijn: meer democratie, meer openheid en meer menselijkheid.’ Een betere reactie bestaat niet.

Bart Smout is auteur van Lege Lijnen. Volg Bart ook op Twitter.