'Suicide by cop' is een gevaarlijk begrip

Sinds een dag of drie kent Nederland een nieuw begrip: suicide by cop. Het is uit Amerika overgewaaid, horen wij er bij. Iemand die genoeg heeft van het leven bedreigt de politie zodanig dat hij voor zijn raap geschoten wordt. Jaap Timmer, docent maatschappij en veiligheid, somde voor het AD  drie andere voorbeelden op. Hij vergat Mohammed B. Deze wilde zeker voor Allah in een kogelregen sterven maar overleefde zijn gevecht met de politie.

De term duikt nu op in de affaire rond Mitchel Winter, die door een politiekogel de dood vond in het Prinses Beatrixpark te Schiedam, een kwartiertje wandelen van mijn huis. Ik ken die plek wel. Een eind verderop vond jaren terug de beruchte Schiedammer parkmoord plaats.

Zocht Mitchel zijn dood ook? Dit is het centrale thema in het enige scenario dat door de autoriteiten naar buiten is gebracht. Hij had zélf de politie gealarmeerd met een verhaal over een gewapende overval. Hij gaf daarbij een omschrijving van zichzelf. Toen de politie eraan kwam, liep hij op de agenten af en negeerde elk stopteken. Mitchel Winters liep door toen hij door een eerste kogel geraakt was. Hij wilde zélf dood.

Dát is het verhaal. Politiewoordvoerders verklaarden dat zij ook andere scenario’s onderzochten maar wélke dan maakten zij niet duidelijk.

Onwitheid Voor een aantal mensen ligt de conclusie voor de hand: dit was een racistische moord. Vrijdagavond vond een eerste stille tocht plaats naar de plek van de tragedie waarin de nabestaanden van Mitchel Winters meeliepen.

Inmiddels kun je in de kranten lezen dat de rijksrecherche en het openbaar ministerie ernstig rekening houden met het “suicide by cop” scenario.

Wie behoort tot de categorieën van de bevolking die extra vaak aangehouden worden om de kleur van hun huid, gelooft daar natuurlijk niets van. Voor de deelnemers aan de stille tocht was duidelijk dat Mitchel Winters de vijfde Nederlander was die door de politie om zijn onwitheid was neergelegd.

Een te snelle conclusie: dit is een bizarre tragedie en het enige zinnige wat je erover kunt zeggen is : “Wij weten niet wat wij moeten geloven”. Wel blijft de vraag open of raciaal vooroordeel in deze zaak een rol heeft gespeeld.

Amokmakers Suicide by cop is een bestaand fenomeen. De voorbeelden uit Amerika echter betreffen onveranderlijk psychopaten die al dan niet na het aanrichten van een bloedbad het vuur op de politie openen.

De Nederlandse voorbeelden zitten, behalve dat van Mohammed B., een stuk complexer in elkaar. Je kunt de drie voorbeelden van Jaap Timmer ook anders uitleggen. Het zou om amokmakers kunnen gaan die met iedereen de confrontatie wilden aangaan omdat zij in een psychotische fase verkeerden en daardoor in contact kwamen met de politie. Was dit met Mitchel Winters ook het geval? Als het verhaal van suicide by cop klopt, heeft hij in ieder geval een complex plan verzonnen om aan een zelfgekozen eind te komen. Eerst de politie bellen, daarna ondanks het feit dat je geen wapen bij de hand hebt, je zo dreigend opstellen dat de politie je wel dodelijk móet treffen.

Stevige knuppel Dan doet zich nog een vraag voor: wil iemand die in een vlaag van verstandsverbijstering op die manier de confrontatie met de politie aangaat daadwerkelijk dood? En als dat zo is, moet hij dan zijn zin krijgen? Mitchel schoot niet, geen enkele maal. Dat kon ook niet. Hij was ongewapend. Politieagenten dragen behalve een pistool ook een stevige knuppel bij zich. Als je dan een verdachte hebt die zich niet staande laat houden, maar wel op je afkomt, en je schiet hem eerst een kogel over het hoofd en daarna eentje in zijn donder en hij blijft doorlopen, hoe lang is dan het tijdsverloop tussen die verschillende gebeurtenissen? Hij had toch ook met die knuppel op zijn tegenstander af kunnen gaan, toen deze eenmaal door een eerste kogel gewond was. Of niet? Andere optie: heeft de agent in zijn angst en paniek vijf schoten achter elkaar gelost? Hij had tenslotte de mededeling gekregen dat het om een vuurgevaarlijke verdachte ging.

Nadat Mitchel Winters in elkaar gezakt was, moeten de aanwezige politiemannen zich een ongeluk zijn geschrokken. Zij hebben geprobeerd hem te reanimeren maar een kogel was dwars door zijn hart gegaan. Het had geen zin meer.

Dit alles gebeurde op woensdagavond rond half acht. Dan is het nog klaarlichte dag in het begin van juni.

Prettig begrip Suicide by cop is een prettig begrip voor de schutter. Het pleit hem vrij. De kogel is als het ware door zijn slachtoffer aangetrokken. Hij kon er zelf niets aan doen. Omgekeerd maakt het de nabestaanden en mensen die om wat voor reden geen vertrouwen meer in de politie hebben, woedend. Het verplaatst de verantwoordelijkheid immers naar het slachtoffer.

Dat staat een objectieve beoordeling van wat er tijdens die fatale zomeravond gebeurde, in de weg. Zo komt de echte waarheid nooit boven tafel maar zullen er verschillende waarheden ontstaan, afhankelijk van waar je politiek staat. Mitchel Winters en zijn nabestaanden verdienen beter. Daarom is het beter dit begrip uit de discussie te schrappen. Het verheldert de zaken niet. Het verduistert. Het leidt niet tot eenduidigheid in de conclusies.

Verschrikkelijke vraag Eén ding is zonneklaar: het was niemands bedoeling om hem dood te schieten. Het was geen móórd. Het is wel gebeurd. Het was of een juiste beslissing, of een beoordelingsfout met dodelijke afloop. En de schietende agent zal er ongetwijfeld verschrikkelijk aan toe zijn, zwenkend tussen zelfverwijt en steeds weer spaak lopende pogingen om zijn daad voor zichzelf te rechtvaardigen. Ook als straks geoordeeld moge worden dat hij juist handelde. Zoiets laat je nooit meer met rust. Steeds weer draai je de film van het gebeuren voor je geestesoog af. Wat de buitenwacht je ook biedt aan troost en begrip.

De politie moet het durven om de confrontatie aan te gaan met deze verschrikkelijke vraag: had die collega óók zo snel geschoten als er een blanke tegenover hem had gestaan? En wat had ik in zijn plaats gedaan? En op welke gronden? Dat is geen schuldvraag. Het heeft te maken met verdieping van de professionaliteit zodat beoordelingsfouten in de toekomst worden voorkomen.

Tegelijkertijd hebben de nabestaanden én het publiek recht op een reconstructie van wat er is gebeurd. Heel nauwkeurig, heel precies, op de seconde. Dan nog zal dit drama altijd blijven staan tegen de achtergrond van de raciale tegenstellingen zoals die in dit land elke dag meer zichtbaar worden, opdoemend uit de mist van zelfvoldaanheid die zo lang het kenmerk is geweest van ons volk. Als die agent daar in het Beatrixpark een noodlottige beoordelingsfout heeft gemaakt, wat was dan de diepste grond van die fout? Dit vereist een zelfonderzoek dat zich niet moet beperken tot de man die de trekker overhaalde alléén, of tot zijn tribe , de Nederlandse politie. Het gaat ons allemaal aan.