Stop de excelleerdrang in het onderwijs

Onlangs verdienden 49 scholen in ons land de eretitel ‘excellente school’. Een predicaat dat een school, na inschrijving, kan verdienen door aan te tonen welke bijzondere aanpak je hanteert of hoe vernieuwend je te werk gaat. Het is natuurlijk een prachtig gegeven dat er zoveel bijzondere projecten worden geïnitieerd om de leerlingen zo breed mogelijk en passend op te leiden en dat leraren hun ambities mogen etaleren in het kader van het aanbieden van betekenisvol onderwijs. Toch zijn er kanttekeningen te plaatsen bij het uitschrijven van deze ‘excelleerwedstrijd’.

Michelinsterren Een punt van aandacht verdient bijvoorbeeld allereerst de politieke lading die heerst rondom de zesde editie van de uitreiking rondom de Michelinsterren in het onderwijs. Voormalig minister van Onderwijs, Marja van Bijsterveld, riep deze prestigieuze titel destijds in het leven. Zogenaamd om scholen te motiveren hun uiterste best te doen om een goed excellent leerklimaat te bewerkstelligen en Nederland (weer) in de top van de wereld te krijgen op onderwijsgebied. Een pedagogische miskleun van jewelste. Want is het niet vanzelfsprekend dat alle scholen in ons land met de beste wil en inzet streven naar waardevol onderwijs? En moet ‘waardevol’ vervolgens gelijk staan aan ‘excellent’? De gelauwerde, excellente scholen zijn dan ook slechts het topje van de (onderw)ijsberg wat betreft prachtige intenties. De nadruk wordt echter gelegd op het beste van het beste, terwijl overal in ons land veel diverse innovatieve en toekomstgerichte concepten in de luwte ontstaan.

Onlangs was in het nieuws dat scholen die zich inschrijven om in aanmerking te komen voor het excellente predicaat, te maken krijgen met veel papierwerk en bijbehorend de nodige tijd moeten investeren in het plannen van bezoeken en het hebben van gesprekken met beoordelingscommissies. Een reden voor een aantal scholen die reeds eerder deelnamen om te stoppen met ‘het circus’ en zich weer te focussen ‘op het onderwijs’. Een uitspraak die voor menig bedenkelijke frons zorgt. Want wat deden deze potentiële excellente scholen dan anders toen ze wél waren ingeschreven om in de prijzen te vallen? Net als het kleverige commerciële aspect dat tegenwoordig als een zwaard van Damocles boven elke school hangt. De meeste scholen die een predicaat bemachtigen, zien een toeloop van nieuwe leerlingen in het schooljaar erna. Een prettige bijkomstigheid, maar een dubieuze insteek wanneer we het hebben over het verzorgen en aanbieden van inhoudelijk goed en formeel onderwijs.

Verkeerd signaal Het moge duidelijk zijn dat de politiek met deze tactloze onderwijswedstrijd niet alleen een verkeerd signaal afgeeft aan het onderwijs, maar tevens indirect aan de gehele bevolking. Namelijk dat alleen het beste blijkbaar goed genoeg is. Dit terwijl een school ook, naast het vaak ten onrechte overheersende cognitieve aspect, onlosmakelijk vertrouwen en veiligheid dient te bieden. Het hoort een tweede thuis te zijn waar, naast de ouderlijke opvoeding, een grote en belangrijke educatieve en pedagogische taak is weggelegd voor elk personeelslid. Deze mensen horen voorbeelden te zijn voor elk kind en horen daarnaast voorbeeldgedrag te etaleren. Dit gegeven biedt structuur, vertrouwen en een houvast voor elke leerling, zeker wanneer de huiselijke omgeving dit soms niet volledig kan bieden. Elementen die primair aan de top horen te staan op het prioriteitenlijstje van elke school én van de minister(s) en staatssecretaris(sen) van Onderwijs.

Deze opgehitste en opgelegde prestatiedrang creëert tot slot ook nog eens onnodige spanning bij leerlingen. Iets wat onherroepelijk weer voor stress en faalangst kan zorgen, waarmee juist het tegenovergestelde voor veel leerlingen zal worden bereikt wanneer we het hebben over presteren en excelleren. Wanneer je zo nodig een excellent (leer)klimaat wilt creëren, is het dus allereerst een voorwaarde om excellentie juist níet op een voetstuk te plaatsen. Want met een verkeerde aanpak en te veel winstoogmerk zal dit voetstuk instabiel blijken en het tegenovergestelde worden bereikt.