De opiniesite van BNNVARA met actueel nieuws en uitgesproken meningen

Staatsgevaarlijk in koloniaal Curaçao

Opinie

•

28-06-2021

•

leestijd 4 minuten

•

259 keer bekeken

•

Muurschildering Hidden hero Medardo de Marchena door Avantia Damberg in Punda, Willemstad, Curaçao / cc-foto: Wikimedia

Het beeld van het koloniale verleden van Nederland kantelt. Hoog tijd om in te zoomen op de Curaçaoënaar Medardo de Marchena.

Op 1 juli 1863 werd voor de Antilliaanse eilanden de slavernij afgeschaft, waarmee de Afro-Antilliaanse emancipatie een motiverende impuls kon worden gegeven. Ruim vijfenzestig jaar nadien constateerde Medardo de Marchena dat er van die emancipatie absoluut niets terecht was gekomen.

In 1929 publiceerde Medardo de Marchena het Papiamentstalig schotschrift Ignorancia ó Educando un pueblo [Onwetendheid of De vorming van een volk]. Hierin haalt hij onstuimig uit naar het koloniale bestuur, de rooms-katholieke missie en het internationale grootkapitaal – met name de invloedrijke raffinaderij – op Curaçao. In ongekend felle bewoording hekelde De Marchena het racisme en de hypocrisie van de – lokale en moederlandse – blanke elite en de uitbuiting van de Afro-Curaçaose bevolking.

Pedro Pablo Medardo de Marchena was de buitenechtelijke zoon van de Afro-Curaçaose vrouw Anna Delphina Wiel. Hij werd geboren op donderdag 29 juni 1899 in het stadsdistrict Willemstad op Curaçao. Zijn opvoeding werd financieel en emotioneel gesteund door zijn Joodse vader Abraham de Benjamin de Marchena. Van hem kreeg Medardo als jong volwassen man de achternaam. Dat was niet vanzelfsprekend en onderstreepte Abrahams verbondenheid met Delphina en hun zoon. In 1920 bezocht Medardo New York. Daar maakte hij kennis met de ideeën en idealen van de Afro-Caribische activist Marcus Garvey. Die liggen ten grondslag aan zijn felle pamflet.

De slavernij had onderdanigheid er systematisch ingeramd. Ook na decennia kon nederigheid pas worden omgebogen naar krachtdadig verzet door manmoedig handelen van onbevreesde enkelingen die zich gesteund wisten door massa’s aanhangers.

“Hoe zeer zij ook de uitbuiting hebben gevoeld of wat hun achtergrond dan ook mag zijn en hoewel het innerlijk vuur hun bloed doet koken tot hun aderen openspringen, als gevolg van dat slavenbloed gedraagt het volk van Curaçao, de gekleurde bevolking, zich als honden die met de staart tussen de benen afdruipen en te bang zijn om te protesteren of tegenspraak te leveren. De mensen gedragen zich zo, omdat zij eenvoudigweg altijd zo werden behandeld door die troep bloedzuigers die tot 66 jaar geleden alle kracht uit deze mensen zoog en iedere kiem vermorzelde, die op een gegeven moment de mentale en verstandelijke vooruitgang van ons geliefde eiland Curaçao zou kunnen voeden.”

Verzet vereiste leiderschap in het organiseren ervan. De Marchena kwam door de uitgave in beeld bij de inlichtingendienst op het eiland. Inspanningen om hem gevangen te zetten mislukten, omdat wetgeving over vrijheid van meningsuiting juridische hindernissen opwierp. Die verdwenen met het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog. Medardo werd opgepakt vanwege de dreiging om een staatsgevaarlijk gedachtegoed uit te dragen. Hij bracht de vijf oorlogsjaren door in een interneringskamp op Bonaire.

Krankzinnigengesticht Eenmaal in het kamp werd De Marchena nog bedreigd door inspanningen van de procureur-generaal mr. Thys van der Laan om hem te laten opsluiten in het krankzinnigengesticht op Curaçao en hem zodoende voorgoed de mond te snoeren. De informatie die leden van de inlichtingendienst verstrekten en een dergelijke opname zouden rechtvaardigen, zijn – terugblikkend – weinig overtuigend.

Het was overigens niet ongebruikelijk in de koloniale periode om luidruchtige dwarsliggers de mond te snoeren door hen op te sluiten. Daartoe diende de verantwoordelijke psychiater wel mee te werken. De psychiater van dienst, Willem W. de Regt, keek echter geheel anders tegen De Marchena aan dan Van der Laan. De psychiater kon slechts constateren dat De Marchena ‘niet zenuwziek is, wel zenuwachtig, indien er geen andere redenen dan de in het dossier genoemde voor zijn interneering zijn, is zijn toenemende prikkelbaarheid verklaard en gerechtvaardigd.’

Het is tevens aannemelijk dat De Regt zich wel kon vinden in enkele belangrijke kritiekpunten van De Marchena. De Regt zou zich met verve inzetten voor de opbouw van de Democratische Partij, die uiteindelijk op 8 december 1944 in Curaçao werd opgericht. Bij de verkiezingen die begin november 1945 gehouden werden, stond De Regt op de tweede plaats van de lijst DP. Die partij verzette zich fel tegen het koloniale bestuur en tegen de invloed van de rooms-katholieke missie. Hierin vonden De Marchena en Regt elkaar.

Rechtvaardigheid De Regt wist de koloniale bestuurders zo te schofferen, dat hij werd ontslagen en vlak voor de verkiezingen naar Nederland werd teruggestuurd. En De Marchena? Had hij zijn lesje geleerd? Ja, zeker, maar niet zoals procureur-generaal Van der Laan dat voor ogen stond. Opruiende geschriften onder eigen naam zijn er van zijn hand niet meer verschenen. De Marchena vond op Bonaire gesprekpartners die hun denken maar al te graag wilden slijpen aan zijn ideeën en idealen.

Zo werd hij het kritische geweten van politici die uit de familie Abraham naar voren kwamen, zowel vader Julio Antonio (1909-1960) als zijn zoons Laurenso Antonio (1936-2019) en Johan Evert (geb. 1948), die de kiezers kenden bij hun respectieve roepnamen Toon en Jopie. De Marchena is te horen in hun politieke strijd voor het verstevigen van democratische participatie van alle sociale lagen, voor het vergroten van bestuurlijke autonomie voor de eilanden, voor het indammen van de rooms-katholieke macht en voor het versterken van eigenwaarde. Menigmaal sprak een Abraham ook letterlijk Medardo’s woorden, omdat zijn toespraak door hem was geschreven.

Uit het gevecht voor sociale rechtvaardigheid schoof evenzeer het verlangen naar voren om vooral iets van persoonlijke vrijheid te proeven. Na zijn internering was dit Medardo ruim twintig jaar gegeven. Hij overleed op 15 mei 1968 op het eiland waar hij zich thuis was gaan voelen.

Naar Medardo de Marchena mogen we wel een straat, een laan en een plein vernoemen en zijn beeltenis mag wel in brons worden gegoten. Het kan niet bij één muurschildering – hoe geslaagd ook – blijven. Deze dwarsligger verdient meer aandacht. Zullen we beginnen met het vernoemen van een straat naar Medardo in Kralendijk, Bonaire, en met een buste van hem in de hal van het gebouw van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties?

Meer over:

opinie, curaçao, slavernij, slavernijverleden

Praat mee

onze spelregels.

0/1500

Bedankt voor je reactie! De redactie controleert of je bericht voldoet aan de spelregels. Het kan even duren voordat het zichtbaar is.

Reacties (10)

Sorteren op:

Ch0k3r29 jun. 2021 - 5:26

Goed verhaal. Enige waar ik nu wel een beetje mee zit is waarom dat standbeeld etc er niet allang staat, en dat het voorstel nu van een blanke man moet komen.

4 Reacties

Zandb29 jun. 2021 - 6:56

Ch0k3r Ben ik toch benieuwd op welke wijze u daar mee zit. Mensen zoude ook maar zo iets kunnen bedenken waarvan ik in ieder geval dan maar hoop dat u dat niet bedoelt.

0 Rapporteren

Aart G. Broek29 jun. 2021 - 9:32

@ Ch0k3r / Geketende en gevluchte slaven, schrijvers en vakbonden, vrouwen in zeer uiteenlopende hoedanigheid, georganiseerde groepen en moedige dwarsliggers, religieus bevlogen rekkelijken en preciezen, wetenschappers en politici spanden en spannen zich in om leefomstandigheden te verbeteren. Het betreft in ieder geval de krachtige inspanning van vele generaties met een waaier aan etnische diversiteit. Met succes. Zij vormen voorbeelden om zich aan op te trekken en vooral ook om alert te blijven. Emancipatie is geen kleur gebonden behoefte maar een algemeen menselijk verlangen.

0 Rapporteren

Satya29 jun. 2021 - 10:16

Waar was MLK geweest zonder de steun van blanken.

0 Rapporteren

Ch0k3r30 jun. 2021 - 5:47

@zandb Ik zit er mee of ik dit nu volgens huidige maatstaven als een verhaal vanuit een white saviour complex zou moeten zien. En is een standbeeld wel het juiste? Ik bedoel, we hebben iemand van kleur nodig om een gedicht te vertalen, kan een wit persoon dan wel juist inschatten of een standbeeld de juiste vorm is?

0 Rapporteren

Satya28 jun. 2021 - 18:42

Mooi om te lezen. Marcus Garvey. Leuk dat hij eens genoemd wordt. Had ook best radicale ideeën als vrijwillige segregatie. Waar best iets voor te zeggen was ten tijde van zijn leven. Persoonlijk zou ik meer mensen met Afrikaanse roots Garvey willen zien lezen, Garvey heeft interessante ideeën. Garvey heb ik zelf door m'n vader leren kennen. Ik vond hem inspirerend, er gaat van zijn teksten een zelfbewustzijn uit die mij aanspreekt, daar zit zeker een stuk zwarte identiteit in, ik ben mij zeer bewust van wat er de laatste eeuwen met de Afrikaanse volkeren is gebeurd en zie de gevolgen. Ik herken bv dat afwachtende van oudere mensen in Afrika. Gelukkig zie ik daar bij jeugd een verandering in. Ik Wat mij betreft is één van de mooiste quotes van hem. “Never forget that intelligence rules the world and ignorance carries the burden. Therefore, remove yourself as far from ignorance as possible and seek as far as possible to be intelligent.” https://www.history.com/topics/black-history/marcus-garvey https://youtu.be/oGN3R49-CAE "Naar Medardo de Marchena mogen we wel een straat, een laan en een plein vernoemen en zijn beeltenis mag wel in brons worden gegoten." Mee eens.

2 Reacties

Aart G. Broek29 jun. 2021 - 5:01

@ Satya / Dank voor de aandacht die je Garvey geeft. Gegeven de titel van het pamflet van De Marchena zal het je niet verbazen dat je met het citaat uit zijn werk wijst op een essentieel punt van kritiek van De Marchena, i.c. het belabberde onderwijs op de eilanden. Met verve verdedigde De Marchena de noodzaak het gebrekkige onderwijs te verbeteren en zich aanhoudend te scholen. Inderdaad, hierin werd De Marchena geïnspireerd door Garvey.

0 Rapporteren

Satya29 jun. 2021 - 10:17

Was erg interessant om te lezen voor mij Aart.

0 Rapporteren

Hanvander Horst28 jun. 2021 - 17:41

Mooi stuk. Zit ook een film in. Gouverneur Wouters zal ook wel heel erg nerveus van De Marchena zijn geworden.

1 Reactie

Aart G. Broek28 jun. 2021 - 18:13

Inderdaad, De Marchena en zijn lezers bezorgden opeenvolgende gouverneurs de nodige kopzorg. Van de voorganger van Wouters, Van Slobbe, is een notitie bewaard gebleven, uit 1933 [!], waarin hij verzucht dat blijkt ‘dat een deel der gekleurde bevolking zeer gevoelig is wat betreft de positie die het inneemt. Vooral onder de jongeren is een geest van zelfbewustheid vaardig. Onverantwoordelijke elementen, die onrijpe denkbeelden betreffende rassenvraagstukken en sociale verhoudingen bezitten, trachtten bij voorkomende gelegenheden vat op de massa te krijgen.’

0 Rapporteren