Slavernij en losgeld keren terug op de kusten van Libië

Luisteraars naar Business Newsradio hoorden vrijdagochtend gruwelijke feiten over wat migranten en vluchtelingen in Libië overkomt voor zij de wrakke schuiten bereiken waarop hen – zo blijkt steeds weer – maar al te vaak de verdrinkingsdood wacht. Op hun reis naar de kust lopen zij grote kans in handen te vallen van misdadige bendes, die ze gevangen zetten, martelen en ze pas weer loslaten als de verwanten in het thuisland losgeld hebben betaald. Jonge vrouwen worden stelselmatig verkracht. Met mannelijke adolescenten zal het niet anders zijn.

Dit vertelde Eduard Nazarski, directeur van Amnesty International. Hij vroeg daarmee aandacht voor een schokkend rapport dat zijn organisatie al begin mei uitbracht met de veelzeggende titel Lybia is full of cruelty (.pdf). Veel aandacht heeft het rapport niet gekregen. We waren in Nederland te druk bezig met Brexit, DENK, de capriolen van minister Van der Steur en het Oranjeloze EK.

Niemand doet er iets tegen. De Europese Unie is hoogstens bereid op zee wat nauwkeuriger naar boten met vluchtelingen te speuren. In Libië zijn zij aan zichzelf overgeleverd. Cynici zouden kunnen zeggen dat dit alles wel goed uitkomt. Migranten worden ontmoedigd om naar onze landen te komen en je hebt er niet eens een deal   voor nodig met een omstreden staatshoofd, waar je lastige vragen over krijgt in je parlement. De heer Otto von Bismarck Schönhausen noemde zoiets in zijn tijd Realpolitik.

Het verleden leert ons echter meer. Oude gewoontes slijten wellicht langzaam op de kusten van Noord-Afrika.

In de Gouden Eeuw was de Middellandse Zee ook gevaarlijk vaarwater. Je liep grote kans geënterd te worden door snelle piratenschepen uit de havens van Noord-Afrika, onder welke het Libische Tripoli een redelijk prominente plaats innam. Je kwam dan terecht op de slavenmarkt waarna langs allerlei kanalen de thuishavenwerd ingelicht. Door het betalen van losgeld konden de slaven vrijkomen. Uiteraard waren de familieleden daartoe eerder bereid als zij wisten dat de bejegening door de slavenmeesters niet al te menslievend was.

In de archieven liggen tal van getuigenissen over wat je als slaaf op de kusten van Noord-Afrika kon gebeuren. In sommige haven- en visserssteden zoals Maassluis, stortten zeelieden iets van hun gage in een gezamenlijke pot, waaruit dan geput kon worden als er een dreigbrief arriveerde. Zulke potten zijn een wortel van het Nederlandse verzekeringswezen. Bekeerlingen tot de islam waren het equivalent van de huidige Syriëgangers (over terugkeerders deden onze voorvaderen overigens niet bijzonder moeilijk). De beroemdste was Simon de Danser die met een hele vloot de Middellandse Zee afschuimde. Jan Janszoon, die na zijn bekering bekend stond als Murat Rais, ging zelfs op slavenjacht in IJsland.

Tot in de negentiende eeuw liepen Europese zeelui een reëel risico om op een Noord-Afrikaanse slavenmarkt te belanden . Toen kregen de piraten van Tripoli een onaangename verrassing. Ze hadden de laatste twee decennia vaak schepen buitgemaakt die onder een nieuwe vlag voeren met allemaal sterren en strepen. Er landde een legertje onder leiding van commandant Stephen Decatur, dat meteen in de aanval ging, honderden moslims gevangen nam en vervolgens een uitruil van gevangenen voorstelde op voorwaarde dat het afgelopen zou zijn met de zeeroverij. Dit was het eerste internationale optreden van de US Marines e n zij zingen tot op de huidige dag over T he shores of Tripoli.

Overigens was dit ondubbelzinnige optreden de finale van een veel langduriger conflict dat in de Amerikaanse geschiedenisboekjes bekend staat als de First Barbary War (1801-1815) en de Second Barbary War (1815-1816). In 1816 beschoot een gecombineerde Brits-Nederlandse vloot bovendien Algiers en dat hielp ook. Toch duurde het nog een jaar of twintig voor de mensenjacht helemaal van de golven der Middellandse Zee verdwenen was. Naar Decatur zijn verschillende steden in de Verenigde Staten genoemd. De grootste ligt in Illinois.

Wat er nu in Libië gebeurt, lijkt heel erg op de praktijken van die oude zeerovers. Alleen geschiedt de communicatie nu per iPhone zodat de pijnkreten en de jammerklachten rechtstreeks bij de familieleden binnenkomen. Denk niet dat die wel allemaal in Nigeria of Eritrea zullen zitten. Ook verwanten die Europa wél hebben bereikt, worden afgeperst.

Zou men in Libië de gewoontes van vroeger hebben opgepakt nu het weer kan? Of heeft men de praktijk als het ware herontdekt zonder aan het verleden te denken? Of heeft men zich gespiegeld aan de Sinaï en de Soedan, waar vergelijkbare praktijken al eerder tot ontwikkeling kwamen? Op de vraag valt geen eenduidig antwoord te geven. Het thema Libië dient wél op de agenda te staan van wie zich met de strijd tegen de slavernij bezig houdt. Daarvoor zijn de parallellen met het verleden te duidelijk. Wie weet ontvangt nu wel een statushouder of een asielzoeker in een Nederlands kamp zo’n noodlottig telefoontje. Je zus wordt verkracht en geslagen net zo lang tot jullie betalen.

Michiel de Ruyter gaf in zijn tijd wel eens een militaire demonstratie maar als puntje bij paaltje kwam deden onze regenten uit de schitterende Gouden Eeuw er ook niets aan. Net als hun zelfvoldane opvolgers, die dezer dagen een kampioenschap zetelvastheid vieren.