De witte tranen van Rosanne Hertzberger
Schreeuwend de werkelijkheid veranderen
De pandemische onrust, het menselijke leed, de heersende onzekerheid en de gegroeide verdeeldheid die ons in meer of mindere mate overkwam en bezighoudt, voorzien het schilderij onbewust van een ongekende actualiteit.
Telkens wanneer ik tijdens de les bij Joep ga kijken hoe het met de voortgang van zijn schilderij gaat, verzekert hij me op enthousiaste wijze dat dit het mooiste werkstuk wordt dat hij ooit heeft gemaakt! Ik mag hem gelijk geven: het schilderij wordt inderdaad per les kleurrijker en expressiever. Zijn plotselinge enthousiasme voor de tekenles maakt hem gemotiveerder dan ooit. Door op een groot vel te tekenen en vervolgens te schilderen met plakkaatverf, ontdekt hij dat creativiteit een breed palet aan verschijningsvormen kent. Het is aan mij als docent dan ook de taak om de leerlingen uit te blijven dagen door variatie in de opdrachten te brengen, het gebruik van de diverse materialen te stimuleren en ze te laten ontdekken wat de kracht en meerwaarde van een zelfgemaakt kunstwerk kan zijn.
Voordat de leerlingen van de tweede klassen havo en vwo aan de schilderopdracht van De Schreeuw 2.0 beginnen, vertel ik ze eerst in het kort iets over het schilderij van kunstenaar Edvard Munch, dat als voorbeeld en inspiratie dient voor het maken van deze schilderopdracht. Door het schilderij levensgroot te projecteren op het whiteboard in het tekenlokaal en in te zoomen op de kleinere details, wordt bij de meesten de interesse gewekt om hiermee aan de slag te gaan en een geheel eigen versie van dit wereldberoemde schilderij te maken. De remake van het schilderij moet in grote lijnen alle elementen bevatten die ook op het werk van Munch te zien zijn, zoals de brug, het eilandje, het water en de lucht. Verder is het de bedoeling dat ze zelf een nieuwe ‘schreeuwer’ groot op de voorgrond gaan ontwerpen. Het geheel wordt vervolgens op expressieve wijze uitgewerkt in fantasiekleuren.
Ondanks de luchtigheid van de opdracht en de vrijheid die de leerlingen krijgen bij de uitwerking ervan, is het originele schilderij van Munch verre van een ontspannen tafereel. Enkele experts menen te weten dat de schilder een trauma had opgelopen door een verbroken relatie met een getrouwde vrouw. Op het schilderij zou Munch zichzelf uit wanhoop schreeuwend hebben afgebeeld. Andere analyserende kunstkenners vertellen dat hij, lopend over de afgebeelde brug, bevangen werd door de vurige lucht en het landschap dat juist naar hém leek te schreeuwen. Het gaf hem een neerslachtig gevoel, waardoor ook een mogelijkheid bestaat dat hij juist dat heeft proberen uit te drukken in zijn werk.
De daadwerkelijke intenties van De Schreeuw zullen in het ongewisse blijven. Iets wat de mysterieuze sfeer eromheen aanwakkert, zoals het een goed kunstwerk betaamt. Ongemerkt is echter niet te ontkomen aan een metaforische gedachte die de afgelopen jaren kenmerkt en als een rode draad door ons leven liep. De pandemische onrust, het menselijke leed, de heersende onzekerheid en de gegroeide verdeeldheid die ons in meer of mindere mate overkwam en bezighoudt, voorzien het schilderij onbewust van een ongekende actualiteit. Ook de ruigere schilderstijl en de kenmerkende golvende lijnen die het vroeg-expressionistische schilderij typeren dragen bij aan een uiting van voelbare disbalans en een vorm van paniek. Al zal dit minder direct zichtbaar zijn dan de uiting van onmacht, afgrijzen en schrik die de hoofdfiguur op de voorgrond weet uit te beelden. Een universeel gebaar dat weinig aan de verbeelding over laat.
De laatste les voor de vakantie rondden we de opdracht af. Tijdens het beoordelen stalde ik de werkstukken uit op de grond en op de tekentafels in het lokaal. Een oorverdovende schreeuw aan creativiteit, werklust en inzet overstroomde in alle rust het lokaal. Het werd niet alleen van Joep het beste werk tot nu toe. De jonge expressionisten hadden namelijk allen goed geluisterd naar hun gevoel en de werkelijkheid naar eigen inzicht veranderd. Een vorm van escapisme waar we allemaal bij vlagen zo naar verlangen.
Praat mee
Heb je een vraag, suggestie of wil je gewoon iets kwijt? Dat kan hier. Lees onze spelregels.
Reacties (7)
Goed en enthousiasmerend artikel van Pascal Cuijpers, die zich hier ontpopt als een docent beeldende kunst waar leerlingen veel plezier aan zullen beleven. Wat de achtergronden van De schreeuw betreft: er bestaat een goede documentaire over dit werk, waarin gemeld wordt dat de jonge Munch net een wandeling langs de inrichting achter de rug had waar zijn zus was opgenomen, en juist langs het veld van de zelfmoordenaars was gekomen - iets buiten Oslo - waar een goede vriend van hem lag, die zichzelf een paar maanden eerder met een pistoolschot van het leven had beroofd. Munch zelf leed aan enorme depressies, naar verluidt, waarvoor hij later op vrijwillige basis elektroshocktherapie heeft ondergaan, wat zijn werk - naar mijn smaak - duidelijk niet ten goede is gekomen. Samen met een volkomen alcoholverslaafde vader en te vroeg overleden moeder, maakte dat het leven er niet makkelijker op voor hem. De golvende en kolkende lijnen in De Schreeuw zijn welhaast psychotisch te noemen en kunnen duiden op een angstaanval of - iets chiquer gezegd: totale existentiële vertwijfeling.
De schreeuw is uiterste consekwentie van waar de Rebelse Genieen, van dat prachtboek van Andrea Wulf mee op de proppen kwamen, filosoof Fichte en zijn romantische vriendjes in Jena, het gaat niet om de wereld (an sich) om ons heen en de indrukken daarvan op ons mens, maar om het ICH , waardoor die wereld vervormd en vertroebeld wordt. Het wokisme en de identiteitshype, de micro- agressie en MeToo zijn er andere vormen van, en, logisch ook, de manier waarop we onze jeugd in die mallen passen. Wie de jeugd heeft, heeft de toekomst.
Munch heeft zelf ook het nodige gezegd over de vier versies van "Skrik". "...Jeg gik bortover veien med to venner - solen gik ned - Jeg følte som et pust af vemod – - Himmelen ble pludselig blodig rød Jeg stanset, lænede mig til gjærdet træt til døden - så over de flammende skyerne som blod og sværd - den blåsvarte fjord og by – - Mine venner gik videre – jeg stod der skjælvende af angest – og jeg følte som et stort, uendeligt skrig gennem naturen." Voor de vertaling en een informatieve video zie: https://www.munchmuseet.no/en/The-Scream/video-munchs-text-about-the-scream/
Betekent dat dan ook dat de vertaling eigenlijk Schreeuw zou moeten zijn, Danielle, en niet De Schreeuw? Dat eerste vind ik veel angstaanjagender en pakkender dan het abstraherende, quasi categoriserende De Schreeuw. (ik las trouwens net bij Wiki dat Munch het doek zelf Wanhoop had gedoopt)
Klopt. Skrik betekent schreeuw. De schreeuw zou Skriket zijn geweest. Een van de vier heeft een Duitse titel.
Maar waarom dan met De Schreeuw vertalen? Wat ik wel dnk te weten, in het Noors laten ze het lidwoord soms, net als in Slavische talen, weg waar wij het wel gebruiken. Ze zeggen daar dus Op vakantie in USA, In Alpen is het mooi, heb ik dat goed??