Schijnveiligheid

De 16e eeuwse Zwitserse arts en alchemist bijgenaamd Paracelsus stelde ooit: “All things are poisons, for there is nothing without poisonous qualities. It is only the dose which makes a thing poison.”, vrij vertaald: alles is giftig, maar van het één kan een lichaam meer verdragen dan van het ander.

Voor de meeste ordinaire giffen geldt deze wetmatigheid in de 21e eeuw nog steeds. Uitzonderingen lijken vaak op te gaan voor kankerverwekkende stoffen; er hoeft maar één cel op de verkeerde plek ongecontroleerd te gaan delen, en de gevolgen kunnen desastreus zijn. De dosis kankerverwekkende stof of straling waaraan wordt blootgesteld bepaalt uiteraard het risico, maar “veilige” doses lijken er veelal niet, in tegenstelling tot de stelling van Paracelsus.

Ieder asbestvezeltje in je longen zorgt voor een kleine kans op mesothelioom (“asbestkanker”). Het spreekt voor zich dat oude timmerlieden en machinebankwerkers het grootste risico op deze kanker lopen, maar ook mensen die maar weinig in contact zijn geweest met asbest lopen het risico op deze nauwelijks te genezen kanker die vrijwel één-op-één in verband kan worden gebracht met asbest.

Een andere notoire veroorzaker van kanker is radioactieve straling. Er is een reden dat artsen loodgordels dragen bij het maken van röntgenfoto’s om onnodige blootstelling te minimaliseren. Incidenteel een röntgenfoto maken van je gebroken been is naar alle waarschijnlijkheid zonder consequenties, maar veel kleine risico’s tezamen worden zorgelijker. Dat kunnen ook veel kleine risico’s zijn op grote hoeveelheden mensen.

Een nucleaire ramp als Fukushima zal op een willekeurig individu in de VS wellicht weinig effect hebben, maar de kans is aanzienlijk dat er onder de honderden miljoenen Amerikanen enkele honderden overlijden aan de gevolgen van de verhoogde straling door deze kernramp. Want ook bij radioactieve straling zijn kleine doses, zelfs die uit het heelal waar we ons iedere dag onvermijdelijk aan blootstellen, niet ongevaarlijk. Dat blijkt onder andere uit dit nieuwsbericht dat refereert naar een artikel in Biological Reviews :

Even the very lowest levels of radiation are harmful to life […]. Reporting the results of a wide-ranging analysis of 46 peer-reviewed studies published over the past 40 years, researchers from the University of South Carolina and the University of Paris-Sud found that variation in low-level, natural background radiation had small, but highly statistically significant, negative effects on DNA as well as several measures of health.

Fijnstof Afgelopen maandag werd aan deze voorbeelden helaas een nieuw voorbeeld toegevoegd. Uitgebreid onderzoek door een Europees consortium van onderzoekers wijst uit dat ook kleine doses fijnstof, zelfs ruim onder de Europese “veilige” normen, in significante mate leiden tot vroegtijdig overlijden, al beperken de doodsoorzaken zich niet per se tot kanker.

Veiligheidsnormen zijn hard nodig, met de kennis van nu zelfs harder dan ooit, om extreme gezondheidsrisico’s te voorkomen. Helaas wekken ze de onjuiste suggestie dat alles onder de norm ook daadwerkelijk “veilig” is. Van de duizenden jaarlijkse diagnoses van kanker in Nederland is het niet onwaarschijnlijk dat een beangstigende fractie wordt veroorzaakt door menselijk gedrag. Soms door de roker of Formule 1 fan zelf, maar veelal door derden, op de snelweg naast de deur, op het industrieterrein om de hoek, of de energiecentrale twee dorpen verder.

Voor wat betreft de asbestkanker zijn we inmiddels aardig op weg. Toepassing van deze dodelijke vezel is gelukkig al een tijdje verboden in Nederland. Helaas voorkomt dat niet dat er in de bergingen onder mijn appartement nog ouderwets onbeschermde asbest zit, dat de woningbouwcorporatie ondanks herhaaldelijk aandringen van mijn bezorgde buurman “in verband met het financiëel zware weer onder de woningbouwcorporaties” niet wil verwijderen. Zolang we er niet in gaan boren of zagen, en er niet met grote voorwerpen tegenaan stoten valt het gezondheidsrisico te overzien. Maar hoe weet ik dat rücksichtslose bewoners voor mij geen asbestdeeltjes over de bakstenen vloer hebben verspreid? Comfortabel is anders…

Ook ons wegennet wordt steeds schoner. Betere verbranding in motoren en de opkomst van elektrische auto’s en hybrides zorgt bij een gelijk aantal gereden kilometers voor een schonere lucht dan tien jaar geleden. Maar oude kachels op de weg, die nota bene lange tijd zelfs vrij waren van wegenbelasting, zorgen nog steeds voor een onevenredig aandeel in de roetwolk boven Nederland. En als de lucht te schoon wordt, dan gooit de minister de maximumsnelheid omhoog, ter compensatie.

Iedereen wil schonere lucht, maar ook een beetje betaalbaar doorrijden. En de industrie, die ondervindt alleen maar hinder van alle bureaucratische milieu-eisen, en we moeten ook geld verdienen tijdens de crisis. De norm is een compromis tussen gezondheid en gemak, maar veiligheid garandeert ze niet. Een kritische blik blijft nodig. De comfortabele wet van Paracelsus geldt niet voor onze hedendaagse gezondheidsissues.

Staatssecretaris Wilma Mansveld heeft inmiddels aangegeven in Brussel voor strengere normen voor fijnstof te willen pleiten.

Dit artikel verscheen op Vrij-zinnig.nl. Volg Joep Bos-Coenraad ook op Twitter