Satire die de zwakkeren in de samenleving op de korrel neemt is geen satire, maar gewoon pesten

Jonathan van het Reve schreef vorige week zaterdag in de Volkskrant dat de bespotting van een geloof moet kunnen als het geloof door anderhalf miljard mensen wordt beleden. Hij probeert satire ook te reduceren tot ontheiligen. In mijn ogen gaat satire juist om het opboksen tegen de gevestigde orde en die aan te vallen. Wie wordt aangevallen en wie valt aan als het gaat om ‘islamhaat’, ook wel bekend als ‘islamkritiek’? Van het Reve stelt dat afbeeldingen die voorstellen de profeet Mohammed af te beelden per definitie interessant zijn omdat hij zoveel volgelingen heeft. Volgens Van het Reve, die weet dat voorstellingen van die profeet ongewenst zijn, ontheilig je de figuur hiermee en bereik je het hoogst haalbare van satire.

Mijns inziens werkt satire juist wanneer de satiricus volledig het machtige dat hij of zij aanvalt begrijpt en het onderwerp vlijmscherp fileert. Van het Reve probeert een machtige groep voor te stellen door alle mensen die een variant op het islamitische geloof belijden bij elkaar op te tellen. Hij roept zo een beeld op van een gigantische groep mensen die het allemaal met elkaar eens zijn. Een geheimzinnige collectie die vanuit de schaduwen de wereld hun wil opleggen als ware zij een gelovige versie van de zogenaamde Bilderberggroep. Dat is een door angst aangedreven voorstelling van de werkelijkheid.

De positie van moslims Het is een ontkenning van de precaire situatie van de groep moslims die in Europa woonachtig zijn, en aanhangers zijn van verschillende stromingen, om hen tot de machtige mensen in Westerse samenlevingen te rekenen. Hun aantallen zijn helemaal niet zo groot als Reve ons wil doen geloven. The Economist liet na de aanvallen feilloos zien dat de perceptie van de grootte van de groep niet eens in de buurt komt van de werkelijke hoeveelheid in Europese landen. Zij zijn vele maler kwetsbaarder dan men voordoet. Het beeld van een miljard mensen die het op het Westen gemunt hebben, of zelfs een paar honderd miljoen, is een gevaarlijke en paranoïde omdraaiing van de historische realiteit.

Moslims zitten vaker dan niet in de lage sociale en economische klassen van Europese landen. Vanwege het werk waardoor velen naar Europa kwamen belanden zij niet in de circuits van het geld en macht, maar in de fabrieken en mijnen. Veel islamitische eerste-generatie-arbeidsmigranten zijn fysiek helemaal afgestompt door dat zware werk en zitten in de WAO. Een WAO, waar ze recht op hebben door hun sociale afdrachten, die nu door achtereenvolgende kabinetten van Rutte wordt aangevallen. Recentelijk nog heeft Lodewijk Asscher, met een meerderheid van de Tweede Kamer, een verdrag met Marokko opgezegd om het uitgekeerde bedrag te kunnen verlagen van mensen die in Marokko van hun oude dag genieten.

Islamitische baarmoeders Alsof de aanval op die oudjes niet erg genoeg was, heeft het CBS becijferd dat de werkeloosheid onder Nederlandse jongeren van Marokkaanse en Turkse komaf 4 tot 5 keer hoger is dan onder witte autochtone jongeren. Dit is een groep die inmiddels zelfs voor de geboorte racistisch bejegend wordt, zoals een recentelijke aanval op ‘islamitische baarmoeders’ door de PVV vanuit de Tweede Kamer liet zien. Moslims zullen hun hele leven te maken hebben met mensen die hen uitsluiten en anderen die de oorzaak van die uitsluiting bij hen zullen neerleggen, in plaats van bij het racisme van de mensen die hen uitsluiten.

Deze precaire situatie maakte het ook mogelijk dat islamofobische aanvallen salonfähig konden worden de afgelopen jaren. De meeste moslims waren meer bezig met simpelweg overleven dan met wat er op redacties over hen gezegd werd. Met een werkelijk machtige groep was islamhaat niet een alledaags verschijnsel geworden. Een machtige groep had het niet zover laten komen dat gefrustreerde mensen fysiek en dodelijk geweld zouden gebruiken om de aantasting van een zogenaamde groepseer te wreken. Een machtige groep heeft inspraak in de beeldvorming van de natie en voorkomt een uitsluiting van die beeldvorming. Tot dusver is het islamitische gelovigen, deze zogenaamd machtige groep, niet gelukt om zich als wezenlijk onderdeel van onze natie, of een ander Westers land, te presenteren. Zelfs in dit stuk lijkt het alsof ik hen presenteer als een groep die buiten de Nederlandse samenleving, staat terwijl dat gewoonweg niet waar is. Het zijn klasgenoten, winkelbediendes, dichters, managers, studenten, ondernemers, kunstenaars, familieleden; kortom mensen die Nederland thuis noemen en wie niemand nog als buitenstaanders zou moeten voorstellen.

Luisteren naar interne kritiek Het probleem met pogingen tot ontheiliging door het Westen, van een geloof wiens voornaamste volgers zich niet in het Westen bevinden, is dat het een uitwerking is van het idee dat wij in het Westen andermans culturen zomaar kunnen toe-eigenen voor de uiting van onze ideeën over een seculiere samenleving. Als je zo nodig mensen wil overtuigen dat een geloofsboek niet als letterlijke handleiding gebruikt hoeft te worden getuigt het van superioriteitswaanzin om te geloven dat ze naar je zullen willen luisteren nadat je ze eerst hebt geschoffeerd met je satire. Die schoffering is ook tweevoud omdat het compleet voorbij gaat aan eeuwen interne discussie en verzet tegen de versmalling van de interpretatie van geloofsboeken. Net als bij de Torah en de Bijbel zijn er genoeg mensen met diepe interne kennis van de Koran die genuanceerde kritische kanttekeningen plaatsen. Waarom vinden wij het belangrijker om dat soort kennisproductie structureel en institutioneel te negeren en jan en alleman die zich een arabist noemt een podium te bieden?

Gelovig zijn betekent niet dat het denkvermogen ergens in een hoek is achtergelaten. Gelovigen zoeken antwoorden voor hoe te leven en hoe om te gaan met de wereld om hen heen. Voor velen is het geloof tegenwoordig een houvast in een wereld dat steeds meer ontdaan wordt van houvasten en collectiviteiten. Veel mensen die kracht putten uit een geloof proberen het voor zichzelf te verbeteren zoals feministische islamitische theologen dat doen. Die leggen zich niet neer bij de schadelijke interpretaties van het boek. Zij erkennen meer dan anderen dat de uitspraak ‘het is goed zo’ berust op een ontkenning van het eigen vermogen. Door je vijandig op te stellen tegenover geloof an sich verlies je uit het oog dat juist onverdraagzaamheid en uitsluiting de vijanden zijn.

Eigen volk eerst We moeten erkennen dat de aandacht voor religie, zoals Wilders met zijn ‘minder minder’ oproep heeft laten zien, een manier is om bedekt over raciale kwesties en uitsluiting te spreken. In het geval van Wilders zagen we hoe het mikpunt van zijn hoon in publieke uitspraken in de loop der jaren van islam naar moslims naar Marokkanen was afgleden naarmate het sociaal klimaat dat toeliet. De trol-achtige stickeractie van Wilders rondom de Saudische vlag in 2013 heeft het Nederlands bedrijfsleven naar schatting miljarden gekost. Wilders had er ook voor kunnen kiezen om de moslims die onder het regime gebukt gaan te steunen door de handelsrelatie tussen Nederland en dat land aan te spreken, maar nee. Hij koos om het ultraconservatieve Wahabisme te vervlakken en islam in zijn algemeenheid aan te vallen. Zijn doelstelling was niet om de leiders duidelijk te maken dat er wat moest veranderen, maar om de moslims hier in Nederland te beledigen. Zijn satirische stickeractie volgde ook de lijn van zijn gehele politieke visie: eigen volk eerst.

Satire gebruiken om racisme te bedrijven gaat voorbij aan de functie van satire als gereedschap om machthebbers aan te pakken. Dus laten we inderdaad kijken wie in Nederland de machthebbers zijn. Waar blijft de satirische weergave van de hoofdredacteur van het links weekblad de Groene Amsterdammer Xandra Schutte die het geluid van Theodor Holman en Bart Schut legitimiteit blijft bieden? Of van de hoofdredacteur van de Telegraaf Sjuul Paradijs die doodleuk op de bank bij Eva Jinek vertelde dat hij niet het volledige verhaal aan zijn lezers wil presenteren? Of van Alexander Pechtold die onderwijs prees als een manier om ongelijkheid te bestrijden op de dag dat hij een studieschuldstelsel steunde waarmee de kloof tussen arm en rijk alleen maar groter zal worden? 

Satire die de zwakkeren in de samenleving op de korrel neemt is geen satire maar gewoon pesten.

Bovenstaande is een ingekorte versie, het volledige verhaal lees je hier