Rutte-4 is op zijn best een herhaling van Paars-2

We hebben eindelijk een nieuw kabinet. Misschien is mij het een en ander ontgaan, maar ik voel vooral een nare vorm van berusting om mij heen. De berusting van een puber die liefst het huis zou willen uitvluchten of beter nog: de ouders het huis uit wil zetten. Berusting van een volk dat zijn politieke leiders minacht.

Als ik kijk naar de – “leukere” – voornemers van Rutte-4, dan zie ik eerder een poging tot herstel van tien jaar puinhopen van Rutte 1, 2 en 3, dan een teken van een nieuw elan. Het motto “Omzien naar elkaar en vooruitkijken naar de toekomst” is de schaamte voorbij uit de mond van de toeslagenaffaire-premier, wat betreft zijn morele boodschap – omzien naar elkaar. En het is een hilarisch motto wat betreft het geformuleerde politieke pathos – vooruitkijken naar de toekomst – gearticuleerd door een politieke leider die ons de afgelopen tien jaar voor een visie graag doorverwees naar een opticien.

Nee. Ik denk niet dat we grote vernieuwingen en een cultuuromslag kunnen verwachten van deze herhaling van de zittende coalitie. Zeker niet onder leiding van een politicus die in het afgelopen decennium vooral van het behagen van conformisme in de samenleving zijn munt wist te slaan. De politieke leider die “de normale Nederlander” heilig heeft verklaard, herhaalt zijn verkoopkunstje nog één keer. Het is niet voor niets dat de ongeveer 3 miljard euro die wordt uitgetrokken voor lastenverlichting, met name naar de middenklasse gaat.

Rutte-4 is op zijn best een herhaling van Paars-2: eerder een apolitiek project bestaande uit het “fixen” van probleempjes dan de samenleving van een broodnodig nieuw verhaal voorzien. Het is een grijs seizoen dat voorafgaat aan een nieuwe politieke storm, ben ik bang.

Ik ben geen Fortuynist en zijn simplistische weergave van de totale botsing tussen de moderniteit en de islam beschouw ik nog altijd als een goedkoop trucje – een intellectueel als hij te min – om stemmen te winnen. Maar “De Verweesde Samenleving” blijft in mijn ogen de beste boektitel van de afgelopen decennia. Het geeft de geestesgesteldheid van onze samenleving in de 21 e eeuw treffend weer.

Wellicht klink veel te streng op Rutte & co maar ik overschat hun aandeel in de huidige mentale toestand van ons land niet. Zij zijn niets meer dan een afgeleide van maatschappelijke ontwikkelingen die we door einde van de verzuiling – het einde van bezielde gemeenschappen – en het einde van de koude oorlog – het vervlakken van het idealistische ethos van de liberale democratie – hebben ondergaan.

Ik heb het decennialang een diepe belediging gevonden voor de gewone burger als weer eens werd gezegd: “elk volk krijgt de leiders dat het verdient”. Maar steeds meer ben ik geneigd om hieraan toe te geven, of het nu is in mijn land van herkomst Iran, waar het volk meer dan 40 jaar aan een islamistische nachtmerrie moet geloven, of hier in Nederland waar het idealisme, de compassie en het wij-gevoel heden ten dage ver te zoeken is.

Ieder land kent eigen schaduwzijden. In mijn land van herkomst kan de grootste politieke nachtmerrie in eeuwen, het betreden van de in pathos zwelgende sjiitische islam in de politieke arena, niet los worden gezien van de (prachtige) poëtische ziel van Iran.

“God schiep de aarde, maar de Nederlanders schiepen Nederland ”, het is al eeuwen de rondzingende reputatie van Nederlanders en wat Nederland is. Nederland is verrezen uit het Noordwest-Europese moeras dankzij een gezonde portie dadendrang en maakbaarheidsovertuiging onder de bevolking.

Maar de afgelopen decennia is Nederland langzaam maar zeker naar de donkere zijde van dit op het oog zo nobele karakter getrokken. Een toenemende eenzijdige hang naar economisch rationalisme en mechanisch maakbaarheidsdenken is een val gebleken.

De verweesde geestgesteldheid van de Nederlandse burgers in de 21 e eeuw, waar Fortuyn terecht op wees, kent een kaderende metafoor. Die metafoor belicht de grote schade die onze politieke gemeenschap in de afgelopen decennia heeft opgelopen. De Franse romancier Michel Houellebecq heeft het in 2019 het beste geformuleerd: ‘Nederland? Geen land, hoogstens een bedrijf.’

De decennialange hegemonie van de “BV Nederland” als denkmetafoor over de samenleving heeft de welvaart en de economische groei vooruitgeholpen. Maar het heeft ook de betekenisgeving uitgehold van wie wij zijn als samenleving en wat onze gezamenlijkheid cultureel, sociaal en moreel behelst. Tijd om ons te bezinnen en op zoek gaan naar nieuwe verhalen hoe we ons opnieuw als een bezielde politieke gemeenschap kunnen uitvinden. Dat is een politieke opdracht die te groot is om aan de huidige zittende politici in het algemeen en Rutte-4 in het bijzonder over te laten.