Roel van Duijn: van Ban de Bom-activist tot pro-NAVO-ijveraar

Al die mensen die de zestiger jaren meegemaakt hebben als activist, toeschouwer, beschouwer of criticaster kunnen niet om Roel van Duijn heen. De Belgische romancier en publicist Marc Wildemeersch (1958) schreef onlangs een zeer uitgebreide biografie (461 blz.) over deze activist, politicus, publicist, filosoof, schaker, bioboer, historicus en liefdesconsulent. Marc is een goede verteller en al verhalend komen alle aspecten van het kleurrijke leven van Roel tot in de kleinste details tot leven.

Komend uit een theosofisch nest was Roel van Duijn als scholier actief in de Ban de Bom-beweging, werd daarom van het Montessorilyceum in Den Haag gejaagd, vluchtte tegen de zin van zijn ouders naar Amsterdam, studeerde kunstgeschiedenis, bleef actievoeren en schaken in het bekende schaakcafé op het Leidseplein en in 1965 richtte hij de actiegroep Provo op.

Provo, de naam zegt het al, wilde provoceren, met andere woorden de overheid uitdagen want, zo stelde zij, achter het masker van tolerante welwillendheid onderdrukt zij in feite elke poging om te komen tot een groen, menswaardig, creatief en rechtvaardig bestaan. Roel ging daarbij uit, of dacht hetzelfde als de Amerikaanse marxistische filosoof Herbert Marcuse.

Marcuse geloofde niet meer in de klassieke marxistisch visie van een uitgebuite arbeidersklasse die vroeg of laat het kapitalisme zou verslaan. Volgens hem was die klasse volkomen ingekapseld in de bestaande consumptiemaatschappij. De enigen die de maatschappij nog zouden kunnen veranderen waren mensen die niet of nog niet in het systeem waren opgenomen en hij dacht dan aan studenten, werkelozen, zwervers en onafhankelijke kunstenaars en intellectuelen.

In diezelfde geest zag Roel weinig in vernieuwing door het Proletariaat maar richtte hij zich tot wat hij noemde het Provotariaat. Provo kenmerkte zich door allerhande ludieke acties, zoals dansen om het Lieverdje op het Spui, krenten uitdelen, het witte fietsenplan, het witte wijvenplan. Allemaal acties, publicaties en voorstellen waar de overheid geen raad mee wist. In de ogen van de Amsterdammers maakte de politie zich belachelijk door Koosje Koster te arresteren omdat zij krenten uitdeelde en een wit geschilderde fiets in beslag te nemen omdat er geen slot op zat.

Een jaar later deed Provo mee aan de gemeenteraadsverkiezingen en won een zetel onder de slogan “Kies Provo, Kèjje lache”. Internationale bekendheid kregen ze met name toen zij op 10 maart 1966 de bruiloftstoet van Beatrix en Claus verstoorden met een rookbom. Weer een jaar later werd Provo op een druk bezochte bijeenkomst in het Vondelpark opgeheven.

Invloed en doorwerking na 1967
Ondanks de zeer korte actieperiode heeft Provo enorm veel losgemaakt. In feite markeert zij een omslag in het maatschappelijk denken. De generatie die als volwassen burgers uit de oorlog kwam was een zeer tevreden generatie. Er was weer eten genoeg, de sigaretten waren van de bon, je fiets werd niet meer gejat en de voortdurende economische groei garandeerde een rooskleurige toekomst.

De generatie echter die na haar kwam, de zogeheten Babyboomers – twintigers in de jaren zestig – moesten niets weten van die zelfgenoegzame en gezapige cultuur van hun ouders . Zij eisten seksuele vrijheid en (mede) zeggenschap op alle terreinen van het leven. Weg met die brave gehoorzaamheid, weg met de regenten en weg met de opgefokte consumptieverslaving.

Provo was het symbool, boegbeeld en voorhoede van deze protestgeneratie en Roel van Duijn was hiervan twee jaar lang de onbetwiste en soms betwiste voorman. De groep was dan wel opgeheven maar haar ideeën werden met name in de jaren zeventig en tachtig verder uitgewerkt en uitgevoerd door de vrouwenbeweging, kraakbeweging, milieubeweging, de vredesbeweging, derde wereldbeweging, waaronder de 2- à 300 wereldwinkels die in de jaren zeventig ontstonden, en niet te vergeten door de progressieve partijen die deel uitmaakten van het linkse kabinet den Uijl (1973-1977).

De kabouters
Roel was dan uiteindelijk wel akkoord gegaan met de opheffing van Provo maar echt blij werd hij er niet van. Gedesillusioneerd en depressief vertrok hij naar Zeeland en werkte daar een paar jaar bij een ecologische boer. Daar ontdekte hij dat niet die lawaaierige machines maar, zo vertelde hem de bioboer, de kaboutertjes zorgden voor bloei en groei van landbouwgewassen. Spoorslags keerde hij in 1969 weer terug naar Amsterdam, schreef het boek “De boodschap van een wijze kabouter”, richtte de kabouterbeweging op en de “Oranje Vrijstaat” als alternatief voor de bestaande consumptiemaatschappij. Opnieuw werden er allerhande ludieke acties gevoerd, nota’s geschreven en pamfletten uitgedeeld.

In 1970 deden ze weer mee met de gemeenteraadsverkiezingen en deze keer wonnen ze zelfs 5 zetels. Meer dan 10 % van de Amsterdammers stond sympathiek tegenover deze groene anti-autoritaire, anti-consumptieverslaving en anti-regentenpartij. Vanwege hun eigen alternatieve spelregels ondervonden de kabouters veel tegenstand van de gevestigde partijen als VVD, PvdA en CPN. Deze doorgewinterde politici raakten geïrriteerd, verward en burgervader Samkalden ontnam Van Duijn menigmaal het woord. Voor de CPN was Roel niet meer dan de hofnar van het kapitalisme.

De kabouterpartij met vijf eigengereide raadsleden viel in de volgende jaren in stukken uiteen en in 1974 werd daarom Roel lid van de PPR en vanuit die hoedanigheid wethouder. Hij verraste B&W direct door af te zien van een dienstauto en daarvoor in de plaats rond te rijden op een met bloemen versierde fiets. Het werd een afgeknepen en roerig wethouderschap. B&W was sterk voor de aanleg van de metro, Roel was tegen waarop B&W hem op allerlei manieren dwarszat. Toen er in 1975 een bomaanslag op de metro werd gepleegd gingen hun beschuldigende vingers direct naar hem. Later moest B&W met het schaamrood op de kaken bekennen dat niet Roel maar de doorgedraaide ultrarechtse zakenman Max Lewin de aanslag had opgezet met als expliciet doel Roel als pleger aan te wijzen.

Na 1976 werkte Roel beurtelings als biologische boer en als politicus voor wel 9 verschillende groene partijen en partijtjes. Voor welke partij hij ook werkte, de rode draad in zijn loopbaan was altijd gericht op meer groen, kleinschaligheid en meer echte democratie. En al die jaren heeft hij geschreven. Tientallen boeken, duizenden pamfletten, moties, aanbevelingen, artikelen studies enz. enz. De laatste jaren schreef hij bijna wekelijks een artikel over Oost-Europa of Oekraïne – Marc Wildemeersch is jarenlang bezig geweest het geheel te selecteren.

Zijn totale dagelijkse en vaak ook nachtelijke gerichtheid op acties, schrijven, lezingen, ageren en discussiëren, werkte uiteindelijk negatief op de relatie met de vrouwen waarmee hij getrouwd was of samenleefde. In zijn nawoord schrijft Wildemeersch: “Roel kan niet zonder vrouwelijke aandacht”. Roel beaamde dat maar tussen de regels door lees je dat hij in feite getrouwd was met zijn werk.

Elke keer echter als een beminde het uitmaakte viel Roel in een diep dal van liefdesverdriet. En dat is dan weer het aardige van hem: hoe hij van de nood een deugd kan maken. Na het zoveelste einde van een relatie zag hij zich zelf als “ervaringsdeskundige” en op zijn deur hing vanaf die tijd een bordje “Liefdesconsulent”. Ik was op zijn 80e verjaardag, tevens de presentatie van dit boek in het Instituut van Sociale Geschiedenis, en sprak menigeen die al pratende met Roel zicht had gekregen op zijn of haar liefdesprobleem. Op die bijenkomst sprak hij zich duidelijk uit voor steun aan Oekraïne. Enigszins verontschuldigend maar ook weer spottend gaf hij aan van Ban de Bom-activist veranderd was in een pro-NAVO-ijveraar. Ik wilde nog een afspraak met hem maken, maar nee, hij kon niet want rond die tijd reisde hij naar Duitsland om daar – voor de zoveelste keer – te gaan trouwen.

Marc Wildemeersch heeft met zijn boek “Roel van Duijn: een ziener in Nederland” een mooi overzicht gegeven van een periode in de Nederlandse geschiedenis die gekenmerkt werd door boeiende culturele en politieke veranderingen. Een aanrader voor iedereen die politiek geïnteresseerd is en die wil weten op welke wijze je noodzakelijke maatschappelijke veranderingen kan bewerkstellingen.