Rituele besnijdenis; mishandeling, of religieuze vrijheid?

Vorige week nam de Raad van Europa een (niet-bindende) resolutie aan waarin lidstaten worden opgeroepen om rituele besnijdenis van jongens niet langer zonder meer toe te staan. Dat wil zeggen, tot het kind een leeftijd heeft waarop het er zelf over mee kan praten.

In de resolutie wordt besnijdenis omschreven als een ‘aantasting van de fysieke integriteit van kinderen’. Verder dringt de Raad van Europa aan op een brede discussie om tot een consensus te komen.

De regeringen van Turkije en Israël kunnen niet door één deur, maar op dit punt vonden ze elkaar. De Europese resolutie werd in Ankara en Jeruzalem veroordeeld als een inbreuk op religieuze vrijheid. In Israël werd daar het woord ‘racisme’ aan toegevoegd. Met kritiek op besnijdenis moet je uitkijken om niet tegelijkertijd van antisemitisme en islamofobie beschuldigd te worden; een zeldzaam raakvlak.

Mooi en aardig die religieuze vrijheid. Maar wanneer het tot onomkeerbare beslissingen over kinderen leidt die zij later in het leven zouden kunnen betreuren, komt de individuele vrijheid in het geding. Het is een ellenlange discussie. Religieuze vrijheid, of mishandeling?

Abraham De achtergrond is als volgt: volgens Genesis 17 droeg God aan Abraham op om zichzelf en zijn zonen van de voorhuid te ontdoen ( briet mila ). Historici kunnen daar weinig mee, omdat voor het historisch bestaan van Abraham noch God enig bewijs bestaat. Interpretaties waarin de oorsprong van het Israëlitische geloof in Egypte ligt zijn relevanter. Op die basis is het geen gekke gedachte dat de Israëlieten het besnijdenisritueel eveneens uit Egypte meenamen. Vast staat dat de oude Egyptenaren eerder aan besnijden deden dan de Hebreeërs.

Het ritueel raakte onlosmakelijk met het joodse geloof verbonden. En later ook met de islam. Aangenomen wordt dat de profeet Mohammed besneden geboren werd (1). De islam is er echter verre van eenduidig over. Het woord besnijdenis komt niet voor in de Koran. Er staat dat ‘de lering van Abraham’ gevolgd moet worden (Het geslacht van Imran:95), maar een andere passage: ‘de mens zoals hij is, is perfect geschapen door God’ (de prosternatie:7) kan als verbod worden geïnterpreteerd.

In ieder geval is besnijdenis, in tegenstelling tot voor joden, geen harde verplichting voor moslims. Het werd een ‘soenna’ , een handeling die tot aanbeveling strekt. Een ander verschil is dat joden hun zonen op de achtste dag na de geboorte laten besnijden, terwijl moslims dat doorgaans pas rond het zesde levensjaar doen.

Hygiëne Als aanvullend argument wordt vaak hygiëne genoemd. Valt gezien de schaarste van water in het woestijnklimaat waarin de Israëlieten leefden wellicht iets voor te zeggen. Maar draait de Thora om hygiëne? (2). Ook buiten de religieuze context wordt besnijdenis echter met hygiëne verdedigd. Zoals in de VS waar meer dan 50% van de mannen is besneden (was dertig jaar geleden hoger). Het argument gaat echter niet (langer) op. Goed en regelmatig wassen is even effectief om aandoeningen te voorkomen die met de onbesneden status worden geassocieerd. Anders wordt het bij een vernauwde voorhuid, maar dan is er sprake van een medische indicatie.

HIV Een nieuwe pijl op de boog van de voorstanders is een onderzoek waaruit blijkt dat besneden mannen minder kans hebben op HIV-besmetting. Meer dan 50% minder kans zelfs, volgens een studie. Er zijn nogal wat twijfels over dit onderzoek, bijvoorbeeld omdat het voortijdig werd afgebroken. Maar zelfs als de bevindingen kloppen valt het als argument voor besnijdenis door de mand. Er blijft immers minstens 40% kans op besmetting over, waardoor het gebruik van een condoom noodzakelijk blijft.

Gezien het risico dat mannen er onbeschermd door op los zouden kunnen gaan neuken kleeft er zelfs een gevaarlijke kant aan om besnijdenis via HIV te verdedigen. Daarnaast gaat de uitkomst van het onderzoek alleen over heteroseksuele mannen. De vraag of besnijdenis het risico op HIV-besmetting bij homoseksuele mannen verminderd was geen onderdeel van het onderzoek.

Pijn Tegenstanders van besnijdenis ontzenuwen de door voorstanders genoemde voordelen en brengen een batterij nadelen in stelling. Zoals complicaties die kunnen leiden tot (verdere…) verminking, infectie, of zelfs amputatie. Ook stellen zij dat besnijdenis tot verminderde gevoeligheid bij seks leidt. Besneden mannen spreken dat vaak tegen, maar vergelijken kunnen ze niet.

Verder noemen tegenstanders de pijn van de ingreep. Voorstanders zeggen dat baby’s ongevoelig zijn voor pijn, maar dat is een fabeltje. Babys voelen pijn net zo sterk als volwassenen. Verdoving is mogelijk, maar zou de pijn niet geheel wegnemen. Bovendien is een verdovingsinjectie in de penis op zich al pijnlijk. Het alternatief is volledige narcose, maar daar zijn bij baby’s veel risico’s aan verbonden.

In de praktijk vindt besnijdenis veelal zonder verdoving plaats. Ouders krijgen het advies het kind suikerwater te geven. Dat heeft inderdaad invloed op de opioid receptors in de hersenen, maar het effect is te verwaarlozen.

Angst Dat pijnaspect mag niet onderschat worden. Baby’s raken er vaak door buiten westen. Ouders krijgen dan te horen dat ze slapen. In werkelijkheid belanden ze in een tijdelijke comateuze toestand, zeggen tegenstanders. Vooral besneden joodse mannen zullen zeggen dat ze zich geen pijn kunnen herinneren, maar wat zich in het onderbewuste afspeelt blijft daarbij buiten beschouwing.

MRI-onderzoek (door tegenstanders, dat dan weer wel) wijst op een onomkeerbare verandering in de hersenen als gevolg van de pijn. De pijnervaring zou ingrijpen binnen delen van de hersenen die verbonden zijn aan seksueel genot, wat later in het leven de ervaring van seks kan beïnvloeden. Zou veel frustraties verklaren.

Ook zou besnijdenis tot meer angst voor pijn leiden. Zo wijzen tegenstanders op onderzoek waarin werd vastgesteld dat besneden jongens banger zijn voor relatief milde pijnervaringen als een vaccinatieinjectie, dan onbesneden jongens. Verder wordt verondersteld dat besneden mannen zich door dat angstcomplex vaker onderdanig opstellen ten opzichte van autoriteit. Fascinerend, want draait religie niet sowieso vaak om angst en onderdanigheid?

KNMG Wat hoe dan ook blijft is dat ouders geen recht hebben op het uit laten voeren van een ingreep die ingrijpt binnen de lichamelijke integriteit en de individuele vrijheid zonder dat daar medische noodzaak voor bestaat. Om dezelfde reden wil de Raad van Europa een verbod op gedwongen tatoeages, piercings en cosmetische chirurgie bij kinderen.

Hoewel in strijd is met artikel 11 van de Nederlandse Grondwet is in de Tweede Kamer geen meerderheid te vinden voor een verbod op rituele besnijdenis van jongens. De in artikel 9 omschreven godsdienstvrijheid prevaleert. Daar is lang niet iedereen het mee eens. De artsenorganisatie KNMG roept haar leden sinds 2010 op geen rituele besnijdenissen uit te voeren.

Aliens Besnijdenis van jongens wordt – in tegenstelling tot bij meisjes – door velen als ‘normaal’ geaccepteerd. Maar is het dat? Stel dat een stel buitenaardsen zonder enig besef van religie op aarde belandt en constateert dat een pedofiel hier (terecht) de gevangenis indraait voor het fotograferen van een piemeltje. De aliens zouden zich er vervolgens over verbazen dat de Nederlandse ‘moheel’ Herman Loonstein (een advocaat, geen arts) ermee wegkomt wanneer hij bloedige rituelen met baby’s uitvoert. En dan heb ik het nog niet over de orthodox joodse traditie waarbij de moheel het bloed met de mond wegzuigt (metzitzah b’peh). Ga je buiten een religieuze context zo maar jaren voor achter de bouten. Het is in de VS overigens al eens voorgekomen dat een baby door dit exces van religieuze vrijheid een geslachtsziekte opliep.

Toch maar verbieden dus? Vanuit mijn humanistische principes zeg ik ja, maar in praktisch opzicht ben ik er nog niet uit. In Nederland laten moslims hun zonen door een arts besnijden. Wat gebeurt er als artsen dat niet meer mogen? De morsige oom die zijn neefje met een ongesteriliseerd aardappelschilmesje besnijdt is geen prettig vooruitzicht.

1. Om nagenoeg vergelijkbare redenen noem ik mezelf wel een Natural Jewboy – een verwijzing naar een boek van de Amerikaanse dichter William Levy. 2. William Levy zei me eens dat dan het gebod ‘Gij zult uw water koken’ in de Thora zou staan.

Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (Uitgeverij EPO, Antwerpen, 2012).   Volg Peter Edel ook op Twitter.