Rijkdom wordt weer louter erfelijk

Onze westerse samenlevingen worden bedreigd door een ongelijkheid die we alleen maar kennen uit 19e eeuwse romans. Vrijwel alle politieke macht en rijkdom raken de komende jaren in handen van een kleine groep extreem rijken. Het systeem is zo ingericht dat zij altijd meer zullen vergaren, terwijl de rest verliest. Dat stelt de Franse econoom Thomas Piketty in zijn boek ‘Capital in the 21st Century’ en veroorzaakt een wereldwijd debat.

In een pil van 700 pagina’s presenteert Piketty een diepgravend onderzoek naar de werking van het kapitalisme door de eeuwen heen. Hij onthult op basis van cijfers dat ons beeld van de samenleving, waarbij praktisch iedereen gelijke kansen heeft om rijkdom te vergaren, in werkelijkheid niet – meer – bestaat. Die progressieve vorm van kapitalisme heeft slechts enige tijd bestaan na de Tweede Wereldoorlog en alleen omdat het hele systeem vernietigd was. Volgens Piketty was dat een intermezzo en zijn we in de jaren tachtig een weg in geslagen die leidt tot een klassieke kapitalistische maatschappij met juist extreme ongelijkheid.

De Amerikaanse journalistieke coryfee Bill Moyers bespreekt in de video hierboven het boek met Nobelprijswinnaar Paul Krugman die al langer waarschuwt voor de groeiende ongelijkheid. Als we aan hedendaags kapitalisme denken, vertelt Krugman, dan denken we al snel aan Gordon Gecko, de hoofdfiguur uit de film Walll Street. De ultieme kapitalist, maar ook de ultieme self made man . En dat is hoe we het kapitalisme graag zien, het ideale systeem voor het individu om het te maken. Het is een sprookje uit de jaren tachtig. Thomas Piketty toont aan dat dat het kapitalisme in de 21e eeuw niet meer het systeem is van wilskrachtige individuen maar van families die steeds rijker worden. “Ons beeld van de top 1 procent als self made mensen is eigenlijk een kwart eeuw oud en achterhaald,” zegt Paul Krugman.

De rijken van deze eeuw hebben hun rijkdom niet zelf vergaard maar geërfd. En door het systeem zullen zij de enigen zijn die nog meer rijkdom vergaren. ‘Erfelijk kapitalisme’ noemt Piketty het. En dat leidt tot een ongelijkheid in de samenleving die zijn weerga niet kent omdat privé-kapitaal veel sneller groeit dan de economie. Daardoor nemen de mensen met het meeste geld, de top 1 procent, een steeds groter deel van de nationale rijkdom tot zich en blijft er steeds minder over voor de rest.

Het deel van het nationaal inkomen dat verdiend wordt met arbeid slinkt, terwijl dat wat gegenereerd wordt met kapitaal groeit en in handen van steeds minder mensen komt. Die kleine groep is daardoor min of meer in staat het politieke systeem te kopen. Daarmee bedreigt het nieuwe kapitalisme ook de democrate.

“Het boek trekt de vergelijking met Frankrijk vóór de Eerste Wereldoorlog,” vertelt Krugman. “In die maatschappij was in theorie iedereen gelijk maar in de praktijk werd de dienst uitgemaakt door een aantal rijke families en was het vrijwel onmogelijk om bijvoorbeeld iets te doen aan slechte ardbeidsomstandigheden.” Volgens Piketty heeft een groot deel van de bevolking geen flauw benul hoe rijk de bovenlaag werkelijk is en evenmin hoe groot de invloed van die rijkdom is.

Herverdeling van rijkdom wordt in de Verenigde Staten gezien als een smerige praktijk maar is volgens Krugman essentieel om een samenleving beschaafd te houden. In West-Europa bestaan daar weliswaar regelingen voor, de overheid biedt gezinnen financiële steun en de zorg voor zieken is collectief georganiseerd, maar in de VS wil men daar niet van weten. Met als gevolg dat de gemiddelde Amerikaan enigszins rijker is dan de gemiddelde Europeaan maar dat er bij de onderlaag sprake is van enorme verschillen tussen beide continenten. 

Piketty stelt een wereldwijde belasting op rijkdom voor. Dat lijkt op het eerste gezicht onmogelijk maar volgens Krugman kan dat gerealiseerd worden als de VS zich er achter scharen. Hij wijst er op dat het progressieve belastingstelsel, dat werkt met belastingschijven waarbij je steeds meer belasting betaalt naarmate je inkomen stijgt, een Amerikaanse vinding is. Maar vermogen wordt steeds belangrijker en dat blijft onbelast, zoals ook over de handel in aandelen geen belasting betaald hoeft te worden.

Krugman en Moyers bepreken de Amerikaanse situatie maar in Europa is er sprake van dezelfde ontwikkeling en groeit de ongelijkheid. Zelfs in Nederland, het land dat er prat op gaat geen grote verschillen te kennen. Trouw schreef in een artikel over het boek van Piketty :

Piketty gaat niet apart op Nederland in, maar vorige week kwamen voor het eerst cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek naar buiten die er iets over zeggen. Daaruit blijkt iets heel anders dan de communis opinio dat Nederland een van de gelijkste landen van de wereld zou zijn. Wat de inkomens betreft mag dat grotendeels kloppen, maar op vermogensongelijkheid scoort Nederland juist in de top. De rijkste een procent blijkt een kwart van alle vermogen te bezitten, ruim 270 miljard euro. 

Voor OneWorld interviewde Evert Nieuwenhuis de Franse econoom die hem vertelde :

“Extreme ongelijkheid ondermijnt democratie. Als een kleine groep bijna alle economische middelen in handen heeft, bestaat het principe ‘iedereen is gelijk’ niet meer. Op papier mag ieders stem even zwaar tellen, in de praktijk heeft een klein groepje extreem rijken de touwtjes in handen. Daarnaast is ongelijkheid een voedingsbron voor populisme, nationalisme en racisme omdat grote groepen zich buitengesloten voelen en hun onvrede willen uiten. Het is niet toevallig dat aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog de Europese ongelijkheid zeer groot was.

Piketty benadrukt dat het een situatie is waar we ons niet bij neer hoeven leggen. Dat ongelijkheid goed zou zijn voor de economie is een fabeltje, de economie groeide harder toen er sprake was van minder ongelijkheid dan nu. De ongelijkheid werd indertijd tegengegaan omdat mensen dat wilden en de politiek er toe dwongen. Dat kan weer gebeuren. Maar dan moeten de burgers zich wel eerst bewust worden van het probleem.