Canadees inferno baart grote zorgen, duizenden op de vlucht, ernstig tekort aan brandweerlieden
Reductie van de veestapel biedt veel meer moois dan alleen minder stikstof
Laten we daartegenover de boeren in het zonnetje zetten die intussen – stilzwijgend - wel besloten het roer om te gooien.
Woensdag 22 juni debatteert de Tweede Kamer over de stikstofplannen van het kabinet en demonstreren de boeren in Stroe. Laten we hopen dat politie en OM deze keer wel handhaven als boeligans strafbare feiten plegen, en hen verder doodzwijgen.
Twee tips voor de Tweede Kamerleden: De eerste is, luister niet naar boeren en medestanders die zeggen dat ze worden overvallen door de plannen. Die kon je namelijk al jaren op je klompen voelen aankomen. De tweede is dat reductie van de veestapel nog veel meer mooie dingen oplevert dan minder stikstof.
Binnen het ministerie van Landbouw sloegen ambtenaren vanaf 1965 alarm over de milieugevolgen van de snelle schaalvergroting en intensivering in de landbouw en het bijbehorende mestoverschot. Hun rapporten verdwenen in een la. De Stichting Natuur en Milieu kaartte het mestprobleem in 1972 voor het eerst publiekelijk aan. En de boer, hij ploegde voort.
Later in de jaren zeventig van de vorige eeuw zwol de kritiek verder aan. Niemand minder dan de Nederlandse propagandist van schaalvergroting en intensivering, Sicco Mansholt, bekeerde zich daarom tot de ideeën van de Club van Rome. Zijn ‘opvolger’ als minister van Landbouw, Gerrit Braks, stelde in 1984 vast: in 2000 mag een boer niet meer mest uitrijden dan het gewas op zijn land kan opnemen.
En de boer, hij ploegde voort.
Dat werd niks, dus stelde Wim Kok in 2000 vast dat de boeren flink moesten gaan minderen en weer een opvolger, Laurens-Jan Brinkhorst, kondigde optimistisch een uitkoopregeling voor varkens- en pluimveehouders aan.
Dat werd ook niets.
En de boer, hij ploegde voort.
Onder Balkenende, leider van de boerenpartij CDA, werd vervolgens in drie kabinetten met de ondernemerspartij VVD (in het vierde vervangen door de boerenpartij CU en de neoliberale PvdA) vooral voor de boeren gelobbyd in Brussel. Balkenende schreef zelfs een persoonlijke brief om de dreigende Natura2000 af te wenden. De kabinetten van Rutte gingen volenthousiast door met lobbyen, inclusief het tweede met de PvdA als bijwagen. Dit ondanks de steeds grotere bezwaren van de linkse oppositie en milieuorganisaties.
En de boer, hij ploegde voort.
Er zijn sinds 2001 tientallen rapporten verschenen, meestal in opdracht van de overheid, soms zelfs van haar eigen ambtenaren, die aangaven dat de groeiende intensivering en schaalvergroting van de agro-sector zeer schadelijk is voor de natuur en de volksgezondheid. Ook schadelijk voor het aanzien van het landschap. Niet voor niets was het Planbureau voor de Leefomgeving een van de belangrijke ambtelijke ‘klokkenluiders’. De laden puilen uit.
In Rutte III – boeren en ondernemers plus D66 – begon echter het interne geknor. D66 wilde zelfs een halvering van de veestapel.
Eind mei 2019 had immers de Raad van State een radicale streep door het stikstofbeleid gehaald en vier maanden later kwam de Commissie Remkes met een weliswaar slap advies, maar dat was wel redelijk streng voor de boerenbedrijven die aan natuurgebieden grenzen.
We zullen het niet over de extreme protesten uit 2019 hebben, maar kennelijk zagen de boeren toen al de bui hangen, voordat ze dit jaar werden ‘overvallen’. Dat geldt mutatis mutandis ook voor veevoerproducenten als Farmers, melkfabrieken als Campina, de transportsector en de banken. De Rabobank doet zijn vroegere naam ‘boerenleenbank’ eer aan met zo’n 40 miljard euro aan uitstaande leningen in deze sector.
Laten we daartegenover de boeren in het zonnetje zetten die intussen – stilzwijgend - wel besloten het roer om te gooien. Het juk van supermarkten, veevoer- en melkfabrieken en banken probeerden af te leggen. Overgingen op kringloop, biologisch, geheel of gedeeltelijk. Zelf veevoer verbouwen. Geen of minder krachtvoer, medicijnen, kunstmest en bestrijdingsmiddelen gingen gebruiken.
Want – de tweede tip - het effect van substantieel minder boerenbedrijven is niet alleen gunstig voor de reductie van stikstof (ammoniak, salpeterzuur en fijnstof), maar eveneens voor de reductie van fosfaat, pesticiden en ander gif. Er komen minder medicijnen in het grondwater.
Dit alles leidt tot minder afbraak van biodiversiteit en misschien wel tot enig herstel. De omgeving knapt er ook in esthetisch opzicht van op door minder woestijnen van ‘grasvalt’ en lelijke maisvelden voor de kippenexport en minder verrommeling van het landschap.
Minder last ook van droogte door een hogere grondwaterstand en daarmee minder huizen die verzakken, waardoor we niet allemaal onder Groningse toestanden gaan lijden.
Minder energieverbruik door boerenbedrijven via verlichting, ventilatie, koeling, verwarming en materieel.
Minder dieren die bij stalbranden omkomen of bij ziekten moeten geruimd.
In het algemeen minder dierenleed, vooral in de slachterijen, waar ook mensen worden uitgebuit.
Minder transporten van veevoer – krachtvoer - en agrarische ‘producten’ en minder nieuwe wegen die daarvoor moeten aangelegd.
Minder distributiecentra en fabrieken voor veevoer en kunstmest.
Minder regenwouden kappen voor Nederlands veevoeder, minder vervoer met sterk vervuilende schepen.
Minder ecomodernistisch afdromen uit Wageningen over toekomsttechnologieën die alle problemen zullen oplossen.Minder mest, dus minder fraude en minder lobbyen in Brussel, waardoor mede ons land in de EU een beter imago krijgt.
Dat is toch een situatie voor de Tweede Kamer om de vingers bij af te likken?
Hoor ik u over negatieve effecten op banen en bbp? De agro-industrie zorgt voor 2% van onze werkgelegenheid en respectievelijk 1,4% van ons bbp, maar is verantwoordelijk voor 45% van de landelijke stikstofuitstoot. Tel uit je winst.
Geef de subsidies voortaan alleen aan de boeren die willen veranderen. En geen lucratieve uitkoopprocedures, maar onteigenen tegen een redelijk bedrag.
Praat mee
Heb je een vraag, suggestie of wil je gewoon iets kwijt? Dat kan hier. Lees onze spelregels.
Reacties (31)
Ja de boeren hadden t kunnen weten. Nou als dat de trend wordt bij slachtoffer-burgers door een 'falend' Overheidsbeleid dan gaan we nog fijne tijden tegemoet. De Overheid bepaalt en de burger dient zich te schikken. En dan kan je niet zoals RandstadD66 ineens vol het roer omgooien en maar zien hoe de boeren t moeten redden. Dat heet onbehoorlijk bestuur. Maar ja, als je net als GL alleen Randstad beleid uit wil voeren, en bij God niet weet wat er buiten die bubble leeft in gemeenschappen, dan krijg je de kous op je kop. Politiek Autisme noemen ze dat oftewel Kaagarrogantie.
Als dit artikel door de beleidsmakers zou worden onderschreven bewijst het dus de stelling van de boeren dat het helemaal niet om de stikstof gaat. Dat er een agenda achter zit en dat de stikstof slechts een stok is om mee te slaan. Het artikel leent zich verder voor een close read. Het staat vol van onwaarheden. Ik zal er enkele uitlichten. Sinds Braks mogen boeren inderdaad niet meer mest gebruiken dan het gewas nodig heeft. Dat gebeurt dus ook niet meer. Zinloze opmerking, daar gaat de ammoniak discussie helemaal niet over. Biologische boeren hebben het juk afgeworpen. Ok. Maar biologische koeien produceren net zoveel stikstof als gangbare. Biologische boeren stonden daarom vandaag ook zij aan zij met gangbare boeren. Ook hun toekomst staat op het spel. Minder boeren zou minder medicijnen in het water geven. Medicijnen in ons water is inderdaad een groeiend probleem. De bron is echter 100% menselijke medicijnen. Minder landbouw geeft minder transport en minder energiegebruik. Hoe worden de supermarkten dan in de toekomst gevuld? Vanuit het buitenland. Met vrachtwagens die rijden op water? De primaire agrarisch producenten leveren inderdaad niet een hoge bijdrage aan ons bbp. Maar de schil daar om heen levert tezamen toch 8 tot 10%. Niet weinig dus. We exporteren niet alleen hoogwaardig voedsel, maar ook kennis, zaaizaad en pootgoed, plant en oogstmachines, bewaarsystemen, sorteersystemen, ict. Onze primaire sector is de marketingmachine voor die hoogwaardige export.
Robert022. Het artikel staat inderdaad bol van onwaarheden. Heb net het plan "Naar een ontspannen Nederland" gedownload. Daar zou best wel eens de agenda die je bedoelt in kunnen staan. Op het voorblad wordt niet het woord "stok" maar "hefboom" gebruikt. Zulke plannen kunnen alleen maar tot een enorme tweespalt en/of een schrikbewind leiden. Maar het is allemaal wel heel slim en mooi verwoord. Dat zal een Literatuurwetenschapper meer aanspreken dan boeren die wanhopig proberen uit te leggen dat het waanzin.
Even een serieuze vraag: wat is "woestijnen van ‘grasvalt’"? Heb nog nooit van die term gehoord. Ben tenslotte ook niet te oud om te leren.
Mensen die bijv. skeeleren kennen ook het begrip "orgasfalt" als aanduiding voor een super glad wegdek. En zo is grasfalt (ik zou het met een f schrijven) synoniem met die monotone, kort gemaaide groene vlaktes die met grasland weinig tot niets hebben te maken.
Den Boef bedoelt hiermee het eiwitrijke Engels raaigras (Lolium perenne). Boeren zaaien vaak alleen deze grassoort in vanwege de hoge voedingswaarde. Dat verklaart de eenzijdigheid van de huidige weilanden. Nog niet zo lang geleden groeiden in een doorsnee weiland tientallen planten en kruiden. Ganzen zijn gek op dit soort gras, daarom telt ons land nu op het hoogtepunt van de winter 2 miljoen ganzen en zijn we een belangrijk land voor doortrekkende ganzen die in het noorden van Europa broeden. "Elk nadeel het z'n voordeel."
Overigens had links 50 jaar geleden ook al problemen met de boeren. Dat vindt mogelijk zijn oorzaak in de "Agrarfrage" van Marx. Marx wist niet wat hij met de boeren aanmoest: zij waren geen bourgeois maar ook geen arbeiders en vielen zodoende tussen wal en schip. Nederlanse boeren bezitten een groot deel van de cultuurgrond, als je vindt dat die grond collectiefeigendom moet worden, staan de boeren natuurlijk in de weg. Ook de eigengereidheid en de hang naar vrijheid van de boeren past niet in het collectieve denken. Boeren zijn ook meestal conservatief, dat ligt slecht bij de progressieve, verlichte stadmens. Je zou verwachten dat het verschil van inzicht tussen boeren en milieuactivisten zakelijk benaderd wordt en er gezocht wodt naar compromissen, maar linkse ziet onze agrariërs als vijanden. Stalin wist ook geen weg met de boeren, vandaar dat hij met name de wat rijkere boeren, de koelakken, meedogenloos vervolgde. Massaexecuties en een kunstmatig Hongersnood in Oekraïne, leiden tot miljoenen doden. Vandaar dat veel Oekraïners het niet zo hebben op de Russen.
Bij lucratieve uitkoopprocedures doel je naar ik aanneem op juristen die een leuke zakcent verdienen aan die procedures? Onteigenen gaat traditioneel gepaard met (te) lage prijzen, sociale en politieke druk, corruptie en zo meer. Landbouwgrond wordt door projectontwikkelaars en speculanten voor een paar euro gekocht en nog een paar keer verhandeld en uiteindelijk betaalt de gemeente of de eigenaar van een nieuw huis het honderdvoudige. Zo moet het dus niet gaan. Zo'n boer verdient gewoon een goede prijs als hij uit zijn bedrijf gezet wordt.
Zo moet het niet gaan, nee. Maar als het netjes gebeurt, ben je het er dus hartgrondig mee eens.
Eens!
Aanvulling: https://www.nrc.nl/nieuws/2017/11/11/last-van-je-longen-tussen-miljarden-kilos-mest-13971491-a1580859
Het minder lijstje snap ik niet. Als de boeren besluiten elders op de wereld te gaan boeren? Wij blijven evenveel eten en de bevolking neemt toe, dus zal er meer voedsel naar ons land vervoerd moeten worden, toch? De biologische boer met afnemers in de eigen streek lijkt mij het beste.
@Gerygrr, "de biologische boer met afnemers in de eigen streek lijkt mij het beste." Volgens het PBL hebben we al niet voldoende landbouwgrond om 18 miljoen vegetarische Nederlanders te voeden, en dat is met intensieve landbouw. Biologisch hebben we met de Nederlandse landbouwgrond misschien genoeg voor 4-5 miljoen mensen? Ja, we hebben veel boeren en landbouwgrond, maar we hebben nog veel meer mensen (en die willen allemaal eten).
Het enige nadeel aan een biologische boer is dat je veel meer landbouwgrond nodig hebt voor dezelfde hoeveelheid voedsel. Dus dan heb je ook meer import nodig (of minder natuur over)
"Woensdag 22 juni debatteert de Tweede Kamer over de stikstofplannen van het kabinet en demonstreren de boeren in Stroe. Laten we hopen dat politie en OM deze keer wel handhaven als boeligans strafbare feiten plegen, en hen verder doodzwijgen." De boeren hebben alle redenen om te protesteren, het gaat immers om het voortbestaan van hun bedrijven en hun manier van leven. Ik kan me indenken dat dat voor een theoretisch ingesteld Randsteling met een BS baan moeilijk te bevatten is. Het boerenprotest gaat dus echt ergens over. Bij protesten is een vorm van burgerlijke ongehoorzaamheid vrij normaal. Daarbij horen ook blokkades en langzaamaanacties op snelwegen. Bij dergelijke acties kan een hek sneuvelen of een grasveld enige schade oplopen, die schade moet natuurlijk wel vergoed worden. Burgerlijke ongehoorzaamheid impliceert wel dat je een boete kunt krijgen of zelfs vervolgd kuntn worden, dat zijn nu eenmaal de consequenties van dergelijk gedrag.
Ik zal op je letten als er een artikel is dat "ongehoord" weer de misstanden laat zien in een boerenconcentratiekamp of je dit dan ook onder "burgerlijke ongehoorzaamheid" indeelt. https://krapuul.nl/uit-de-oude-doos-de-varkensstal-van-trekkerterrorist-mark-van-den-oever/
@Paul Is verbaas me altijd weer over jouw extreme reacties maar ik zal je toch antwoord geven: Als mensen zonder toestemming een boerenbedrijf betreden is dat huisvredebreuk en dat is strafbaar. Temeer daar dit soort dierenactivisten vaak met grote groepen komen, wat zeer intimiderend is. Het is een vorm van bedreiging die hard aangepakt moet worden, dus hoge boetes en (voorwaardelijke) gevangenisstraf of een flinke taakstraf. Dieren- en milieuactivisten radicaliseren nogal eens en gaan dan over tot geweld en soms zelfs moord.
Eenmening3 Haha. Wonderlijk. En verbazingwekkend, nog afsluiten met een Pimwin. Haha. Dierenactivisten dringen met een kleine groep een walgelijk industrieel dierenmoordhok binnen waarin dieren onder erbarmelijke omstandigheden verblijven en maken deze schande openbaar. Deze daad vind jij strafbaar. Maar een boer met een gesubsidieerde stinkend vervuilend slachthuis die met zijn tractor een minister thuis bedreigd valt bij jou onder " burgerlijke ongehoorzaamheid" . Boeren komen met een grote hoeveelheid geradicaliseerde onverstaanbare freaks met een lijkenkist van Klaver op tractoren die tonnen kosten schijt aan alles intimderend, gewelddadig, hun eenzijdige vervuilende mening opdringen. Maar jij ziet milieuactivisten met een bakfiets de snelweg aflsluiten als de agressor. Ik denk dat je hersenen een overdosis amoniak uit de mest hebben geabsorbeerd. Anders is jouw extreme reactie niet te verklaren.
Je bedoelt 7% van het BBP in 2019, met een actuele exportwaarde van 107 miljard euro. Snijden in de agrosector is snijden in onze portemonnee. Land waarop niet bebouwd wordt, gaat ook nog eens geld kosten. De agrosector in Nederland heeft een enorme efficiëntie bereikt. Mede dankzij het klimaat en de geografie van ons land. Als andere landen zelf moeten gaan produceren, zal dat per saldo eerder meer dan minder uitstoot opleveren. Het is dus volkomen logisch, dat we de gunstige ligging van ons land exploiteren. Helemaal gezien het feit dat we in hoog tempo naar 20 miljoen hongerige monden aan het groeien zijn. Helemaal prima om de bezem door de agrosector te halen. Maar blijf dan wel alle consequenties benoemen!
Helemaal eens, Frank. De agro-industrie - en daar horen ook bijvoorbeeld de zuivelindustrie en de veevoederbedrijven bij - hebben volgens WUR een aandeel van circa 7% van onze Nederlandse economie. En de 'industrie' zorgt voor ongeveer 8,3% van de Nederlandse werkgelegenheid. Je kunt uit een keten niet 'zo maar' een paar schakels weghalen, dus je moet naar het hele 'complex' kijken als je uitspraken over bijvoorbeeld werkgelegenheid wilt doen. Bron: https://www.agrimatie.nl/ThemaResultaat.aspx?subpubID=2232&themaID=2280&indicatorID=2919§orID=2243 Ik vind natuurlijk ook dat de stikstofuitstoot lager moet worden. Ik denk dat we landbouwgronden een hogere 'waarde' kunnen geven door er woningen op te zetten of aan de natuur over te laten, dan wat het nu oplevert. En ik weet ook wel dat het voorstel dat er nu ligt echt niet het einde is van de hele sector, dus die percentages die Den Boef noemt, maken eigenlijk niks uit - kijk dan liever naar het verlies aan werkgelegenheid dat eventueel optreedt. Maar hij noemt ze. En ze kloppen niet. En hij noemt zich nog 'onderzoeker' ook. Moedeloos.
Wat heeft het importeren van soja en graan en het vernietigen van het regenwoud met "onze gunstige ligging" te maken? En klopt het niet dat wij met 30% van de capaciteit 20 miljoen monden kunnen voeden omdat 70% naar de export gaat? En wie wordt er rijk van die export en wie zit er met milieu-, natuurschade en stankoverlast?
@Frank Koopmans Daarnaast wordt de schade van de industrie eenzijdig en voorspelbaar genegeerd door de aanhangers van afbraak van de agrarische sector. Wie gaat de rekening van het onderhoud van die duizenden hectares verdwenen agrarisch gebied onderhouden. Maken ze er ook een soort Oostvaarders plassen van, waar de grootgrazers in de winter in grote getalen verhongeren, maar voor die tijd heel veel stikstof hebben geproduceerd. De gebieden in Brabant, de Peel en Drenthe zijn ook allemaal veengebieden, en veen is rottende vegetatie, die heel veel ammoniak produceert. Voorspelbaar moeten daar de meeste boeren verdwijnen, vreemd genoeg is het gebied dat relatief minder saneringen voor de kiezen krijgt : Gelderland. Waar was onze minister statenlid tot vlak voor minister van stikstof en natuur werd? Er zijn 41 gebieden waar de boeren de klos zijn, zonder dat de natuur daar gevaar loopt. Uiteraard was het RIVM niet in staat om die 41 gebieden te benoemen. Er is veel op te merken aan de manier waarop dit is aangepakt en veel wordt genegeerd. De helft van het stikstof probleem wordt niet eens benoemd en bepaalde hoofdrolspelers worden opzichtig beschermd. Het stikstof probleem is tot agrarisch probleem gemaakt en dat is het maar ten dele. Eigenlijk maar voor de helft, en aan die andere helft wordt niets gedaan.
@paul, wij importeren qua voedingswaarde (voor mensen) net zo veel als dat we exporten. Dat we een overschot qua geld hebben (dus veel 'export') komt omdat wij dure zaken exporteren (vlees, zuivel, bloemen) en goedkopere zaken importeren (graan, rijst, maïs, pulp) Volgens het PBL heeft Nederland niet eens voldoende landbouwgrond om 18 miljoen vegetarische! Nederlanders te voeden, dus nee wij kunnen niet iets met 30% van de landbouwgrond, behalve nog meer voedsel importeren.
U leeft in de veronderstelling dat, als de Nederlandse boer is verdreven, alles beter wordt . Volgens mij is er nog steeds een voedsel tekort in de wereld . Dus we gaan gewoon verplaatsen naar andere landen, waar minder of fiets en veiligheid is, en waar men totaal niks met dierenleed heeft . We gaan ook meer grondstoffen en veevoer zelf transporteren , wat weer meer uitstoot geeft. We gaan een zeer deel van de Nederlandse economie weg geven aan andere landen, die staan al klaar om het van ons over te nemen En ja, de Nederlandse boeren zijn zeer efficiënt bezig, daar zullen ze in de andere landen veel meer land, koele, kippen en varkens voor nodig hebben, om het zelfde resultaat te bereiken Wat weer meer dierenleed opbrengt
Ja D66, Groenlinks, PvdD en een groot deel van het establisment leven in de veronderstelling dat als men die stomme boeren maar laat boeren de aarde met zijn natuur naar de knoppen gaat. En dat men daarom de boeren wel moet dwingen om te gaan werken volgens hun geniale superieure methoden kringlooplandbouw. Want die blijkt om redenen die ik totaal niet begrijp wel 100% duurzaam en klimaatneutraal te zijn. Terwijl die geniale superieur methoden van kringlooplandbouw zich nog moeten bewijzen. Ze zitten of nog in de experimenteerfase zitten of moeten nog ontwikkelt worden. Maar Frans Timmermans vindt ze goed genoeg om ze op Europese schaal in te voeren(met dwingelandij). Dat loopt uit op een voedselcrisis. En ook dan zullen er weer mensen zijn die precies waten wat de boeren fout hebben gedaan. Dat zijn de angst-/spookbeelden die ik zie. Ik voel een beetje de wanhoop van de boeren. En het estabilisment wil maar niet begrijpen waarom de boeren maar niet willen luisteren/gehoorzamen. Terwijl het juist de politiek is die weigert te luisteren.
En nu maar wachten op de commentaren van de bekende reaguurders. Want dat die met alle mogelijke en vooral onmogelijke argumenten dit verhaal onderuit willen halen is een ding dat zeker is.
@LaBou De auteur van dit verhaal is erg eenzijdig en nogal vijandig richting de boeren. Hij heeft er geen oog voor dat er meer belangen zijn dan alleen de natuur en dat die belangen tegen elkaar afgewogen moeten worden. Wat nu voor ligt betekent in bepaalde gebieden, waaronder de Veluwe en de Gelderse Vallei het bewust ontwrichten van complete plattelandsgemeenschappen, vanwege stikstofneerslag in natuurgebieden. En dat gaat de boeren en veel plattelandsbewoners terecht veel te ver. Temeer daar de overige stikstofproducenten NIET of nauwelijks aangepakt worden. Dat de boeren zich verzetten is dus logisch, het gaat om het voortbestaan van hun bedrijven, hun way of life. De plannen zullen aangepast moeten worden. Een flink aantal Natura-2000 postzegels zal van de lijst gehaald moeten worden en de percentages moeten fors naar beneden bijgesteld worden, ook op de Veluwe en in de Vallei. De provincie Gelderland heeft al aangegeven dat de stikstofplannen wat hun betreft veel te ver gaan, ze hebben daarom zelf maar een stikstofplan gemaakt. Er zal een nieuw
Hier is er dus in ieder geval één die gelijk driftig aan de gang gaat mijn gelijk te bewijzen.
Misschien ben je, net als de schrijver, een beetje gehersenspoeld door de vele halve waarheden die er, in de media, over de agrarische sector zijn rondgestrooid.
De totale keten is blijkbaar 6,8% van ons bbp En verder een hoop voordelen voor Nederland inderdaad, maar de energie zal elders verbruikt worden, de dieren zullen elders omkomen bij stalbranden, het transport zal elders plaatsvinden, etc, etc. Een zelfde lijstje kun je maken over Tata, DSM, Schiphol, de Rotterdamse haven, banken, etc, etc Uiteindelijk gaan we richting de 18 miljoen inwoners die een bepaald welvaartsniveau verwachten en daar moeten we linksom of rechtsom energie voor opwekken, voedsel voor produceren, spullen voor maken. We kunnen hier niet alleen in de natuur recreëren en verwachten dat de rest van de wereld ons van welvaart gaat voorzien.