Rechtse politiek wordt moordend

De rook van de Tweede Wereldoorlog gleed bij wijze van spreken nog over ons continent toen een aantal Europese landen besloot tot samenwerking met als voornaamste doel om nieuwe conflicten in onze regio te voorkomen. Weliswaar kennen wij in ons deel van de wereld intussen al een langere vrede dan ooit te voren, de Balkan even buiten beschouwing gelaten, maar echt getest is dat Verenigd Europa hierin tot dusver niet. Er is weinig fantasie voor nodig om te veronderstellen dat de lakmoesproef in Brussel voor de deur staat. Terwijl het geroep om democratische reparaties van de Unie steeds luider wordt, ligt er voor de E.U. een veel grotere uitdaging. Het voorkomen van een totale chaos binnen ons werelddeel. Een merkwaardige contradictie overigens; enerzijds de roep om meer democratie en anderzijds ondemocratische krachten de gelegenheid geven om die democratie af te breken.

Vrolijker is het er in Europa de laatste jaren niet op geworden en de mensen die zich zo nadrukkelijk afzetten tegen links zouden zich eens af moeten vragen waar de oorzaak ligt. Die ligt niet bij de vluchtelingen noch bij de zogenaamde islamisering of islamistisch terrorisme, maar alleszins bij de wijze waarop sommigen daar mee om wensen te gaan, doorgaans voor een geheel andere agenda dan waarop men zich meent te moeten profileren.

Populistische bewegingen en een toenemende verrechtsing in de diverse Europese landen hebben, al dan niet bewust, een bedenkelijk spin-off effect gekregen in de vorm van zorgelijk nationalistisch denken, opkomend rechts extremisme en fascisme die alom een aanslag doen op democratie en rechtsstaat. Vrijwel alle landen in Europa raken meer en meer onder invloed van antidemocratische krachten of kennen op zijn minst een fikse groei van dergelijke bewegingen. In sommige landen binnen de Unie maken nationalisten inmiddels de dienst uit. We hebben intussen meer last van de reacties op een vraagstuk dan van het vraagstuk zelf. Dat moet te denken geven.

Met name het toenemend nationalisme is, in een min of meer extreme vorm zoals zich dat bijvoorbeeld in Hongarije voor doet, de terugtrekkende beweging, weg van samenwerking en dialoog mag zonder overdrijving als bedreigend worden gezien voor de stabiliteit op het Europese continent.

Over Hongarije is, ook op Joop, al menig woord geschreven. Het is dan ook daar waar we ons om de situatie zorgen moeten maken. Tot dusver is in de meeste commentaren over het land van nationalist Viktor Orban de situatie van de Hongaren in de buurlanden aldaar buiten beschouwing gebleven, terwijl juist die omstandigheden aanleiding tot ernstige escalatie zouden kunnen zijn.

Hongarije heeft het Verdrag van Trianon uit 1920, waarbij grote gebieden aan buurlanden werden toegewezen, nooit geaccepteerd. Door die gewijzigde landsgrenzen leven er in de buurlanden Slowakije (bijna 10 procent van de bevolking), Roemenië (8 procent) en in Servië (3,5 procent) Hongaarse minderheden die door de respectievelijke autoriteiten en de autochtone bevolking achtergesteld en gediscrimineerd worden. Met name in Slowakije heeft die Hongaarse minderheid het behoorlijk te verduren en er zijn al decennia lang conflicten tussen de beide landen over de behandeling van de Hongaren. Ook in Servië en Roemenië is de situatie van de Hongaarse minderheden allesbehalve rooskleurig. In hoeverre zal de nationalistische macht in Hongarije, al dan niet aangemoedigd door de bevolking in deze potjes willen gaan roeren en onder het excuus haar landgenoten (zij kregen in 2010 de Hongaarse nationaliteit) over de grens te hulp te schieten haar stukken grond van het voormalig Groot Hongaarse Rijk trachten terug te winnen? Net als in Hongarije viert ook in Slowakije het nationalisme hoogtij en beide landen kennen een aanzienlijke invloed van extreem rechts. Spanningen tussen de beide landen vormen een toenemend risico op een gewapend conflict.

Mogelijke schermutselingen tussen Hongarije en buurlanden, waaronder dus Servië, zullen zonder twijfel effect hebben op de labiele situatie in de Balkan, waar de Serven met de Kosovaren en de Bosniërs nog steeds op zeer gespannen voet staan. En wat gebeurt er in West-Europa als de boel in het oostelijk deel in de fik staat? De kans is groot dat rechts extreme en fascistische krachten misbruik van de ontstane wanorde zullen maken. Denk aan Oostenrijk, waar ook het rechts-nationalisme een rol van betekenis speelt. Nationalistische gevoelens zullen nog meer dan nu al het geval is opleven en ook in onze contreien zullen de extremisten en de fascisten chaos willen creëren.

Daarnaast is er nog de invloed van Rusland, dat helemaal niet gelukkig is met een eensgezind Europa en haar uiterste best doet om de banden met een aantal landen in Oost-Europa aan te halen en te verstevigen. Probeert Rusland misschien met een door haar aangemoedigd conflict in Europa twee vliegen in een enkele klap te vangen; het uiteenvallen van de E.U en het in de luwte van een oorlog in de Hongaarse regio binnentrekken van de Baltische staten? Een niet ondenkbeeldig scenario.

De komende paar jaar zullen cruciaal zijn voor Europa en de E.U. heeft, vanuit een van haar belangrijkste bestaansredenen, de opdracht om de spanningen in Europa weg te nemen. De vraag is of zij daartoe in staat is.

De ruk naar rechts heeft Europa tot dusver weinig positiefs gebracht en gevreesd moet worden dat we thans slechts in de ouverture van een daarop volgend vals gezongen oratorium zitten.