Reagan: een overschatte president

Ronald Reagan werd honderd jaar geleden geboren. Dat is blijkbaar reden voor een hosannah hagiografisch offensief. Niet alleen door misleide Republikeinen in de VS, maar ook kritiekloze bewonderaars in de rest van de wereld. Ik bladerde even door een speciale Elsevier-uitgave maar kon hem weer snel wegleggen wegens overdadige onzin en halve waarheden en onwelgevoeglijk kwijlen over de grote man. Er valt veel interessants over Reagan als politicus van de grote lijn te zeggen en toen ik correspondent was en ook later heb ik de man vaker verdedigd dan aangevallen. Maar was hij uiteindelijk succesvol?

Nee, niet volgens zijn eigen doelstellingen. Die ene doelstelling, het laten vallen van de Sovjet Unie kunnen we nog tot sint juttemis bediscussiëren, maar ik geloof dat het ook gebeurd zou zijn zonder Reagan. Maar het staat u geheel vrij daar anders over te denken. Reagans betekenis is in elk geval minder dan die van George Bush de Oudere die het proces na het vallen van de muur zonder brokken wist te klaren.

Maar iedere evaluatie van president Reagan moet ook vaststellen dat hij mede heeft bijgedragen aan de corrumpering en simplificatie van de Amerikaanse publieke sfeer. Hij presideerde over de diepste recessie sinds de jaren dertig, tot collega Republikein Bush de Jongere daar overheen kwam. Zijn economisch beleid, door de scrupuleloze oudere Bush terecht “voodoo politics” genoemd voordat hij hielenlikkend het vice presidentschap accepteerde, was soms stupide, soms contraproductief en uiteindelijk behoorlijk traditioneel. De supply side economie was een interessante correctie op doorgeslagen Keynesiaans denken, maar de Laffer curve (ponerend dat lagere belastingen meer overheidsinkomsten opleverden) was flauwekul.

Helaas worden de methodieken van de anti-overheidsactivisten uit de Reagan tijd worden nog steeds gehanteerd. Zijn stelling dat de overheid de problemen veroorzaakt en niets kan oplossen draagt bij tot een anti-overheidsstemming die ertoe leidt dat publieke voorzieningen in de VS vaak van het niveau zijn van derde wereldlanden.

Voordat hij een economische boom meemaakte, verhoogde Reagan de belastingen. In 1984 gebruikte hij tamelijk cru patriottisch simplisme, onder andere op de Olympische Spelen in LA waar de Amerikanen alles wonnen, onder meer omdat de Russen afwezig waren, om de verkiezingen te winnen. Zijn beleid om de Russen uit Afghanistan te verjagen, legde de basis voor wat later zou volgen en waar we nu nog mee worstelen.

Maar belangrijker nog is vast te stellen dat het uit de rails lopen van de nationale veiligheidsstaat onder Reagan is begonnen. Ik zeg onder Reagan, niet door Reagan want hij was er zelf nauwelijks bij. Ik negeer hier maar even de tienduizenden doden en de terreur die zijn simplistische Midden Amerika beleid opleverde in Nicaragua, Honduras en El Salvador. Zijn steun voor slachters in Angola en Mozambique, allemaal onder de vlag van anti-communisme. We hebben het ook niet over de stagnatie in het Midden Oosten, de dood van 230 mariniers in Libanon en de daarop volgende circus-invasie van Grenada, een fluteilandje in het Caribisch gebied waar de VS zogenaamd kon laten zien dat het land nog meetelde. De leugens waarmee dat gebeurde zijn vergeten maar daarom niet minder stuitend.

We hebben het niet over de kromme zelfrechtvaardigende redenering van proto neoconservatief Jeanne Kirkpatrick dat rechtse dictaturen beter te verdedigen waren voor het westen dan linkse dictaturen (de Elsevier doctrine in een andere vorm) en daarom maar hun gang moeten kunnen gaan. Wel over de totale corrumpering van het systeem door Reagans onderknuppels in de Iran-Contra affaire. Leden van de regering Reagan freelanceten er maar wat op los, wapens verkopend aan Iran en het geld gebruikend om verboden steun te geven aan rechtse terreurgroepen in El Salvador. Toen het uitkwam bleek dat de top staf van Reagan gewoon maar deed wat ze wilde. De directeur van de CIA William Casey, een ouderwetse geheimdoener, opereerde ook op eigen houtje. Allemaal samen deden ze dingen waar de brave Reagan, zo zei hij althans, niets vanaf wist.

De loop van de jaren heeft de vraag wat erger was niet veranderd: dat Reagan van niets wist of dat hij ervan wist en het toeliet. Of hij was dom of hij was slecht. Beide conclusies zouden hem zijn baan gekost moeten hebben. Maar zo snel na Nixon was het congres niet geneigd om nog eens een president te impeachen. Als er iemand het verdiend had, dan was het Reagan wel. Het systeem is erdoor aangetast.

Hij liet het land achter met meer zelfvertrouwen dan het voordien had. Maar ook met geweldige schulden (Republikeinen zijn daar goed in en gaan dan later de Democraten erover lastig vallen), een uitgedijde overheid (idem) en een verrot publiek klimaat. De daarop volgende campagne waarin George Bush de Oudere de Democraat Michael Dukakis in een uitzonderlijk smerige campagne onderuit haalde, bezegelde die erfenis van Reagan.

Maar zult u zeggen, in die jaren kwam ook de microchip-revolutie tot stand, de marktwerking en allerlei zaken zoals venture kapitaal, over the counter market en dergelijke. Die dingen hadden ook zonder Reagan plaats gevonden, daarvan ben ik overtuigd. Van de meeste zaken begreep hij weinig, het waren zijn Wall Street vrienden en marionettenbestuurders die de voorwaarden schiepen voor de boom van de jaren negentig en, kunnen we nu zeggen, voor het klimaat van deregulering en anti-overheids activisme dat de meest recente crisis heeft opgeleverd.

Maar als u al die lofzangen op Reagan leest, zou u daar niets over horen. Een zwaar overschatte president (en door simplistisch links zwaar onderschatte, laat ik dat er meteen bijzeggen) die door volgelingen met een politieke agenda wordt uitgebuit. Het is dan ook passend dat Elsevier voorgaat in deze celebratie van een middelmatige president met een tweeslachtige erfenis.

Dit artikel is eerder verschenen op het weblog van Frans Verhagen, Amerika.nl