Radicale acties vereisen een perfecte timing
© cc-foto: Alisdare Hickson
Van 6 tot 18 november vindt in Egypte in Sharm –El –Sheikh de zoveelste VN-conferentie plaats over klimaat en mileu. Vooral de 20 rijkste landen zullen harde afspraken moeten maken om te komen tot een beperking van de opwarming van de aarde tot 1, 5 procent in 2040, zoals afgesproken in Parijs in 2016 . Als we doorgaan met de huidige economische groei is het voor deskundigen en VN-functionarissen nu al duidelijk dat dit streven niet gehaald wordt.
De huidige voorspellingen spreken over een toename van de gemiddelde temperatuur met 2,2 of zelfs 3 procent. Dat zou een totale ramp betekenen. Hittegolven en droogte in Afrikaanse landen zullen leiden tot een massale vlucht naar gebieden waar het voorlopig nog uit te houden is.
Voor de huidige generatie twintigers en dertigers ziet het er dan ook somber uit. Vandaar dat wanhopige milieuactivisten zich vastplakken aan ramen en kozijnen en verf smijten naar schilderijen. Het geeft veel rumoer, veel publiciteit en de motivatie van plakkers, lijmers en verfsmijters is duidelijk .De vraag is echter of het helpt? Zullen deze acties bij publiek, overheid en bedrijfsleven leiden tot meer bewustzijn en daarop volgend tot meer daadwerkelijk beleid? Ik betwijfel het.
Jacqueline van Stekelenburg , hoogleraar sociale verandering en conflict aan de VU die zich al jaren bezighoudt met het duiden en analyseren van de effecten van sociale acties, heeft ook zo haar twijfels. Aan de ene kant trekt zo'n actie volgens haar veel aandacht, worden mensen met hun neus op de alarmerende feiten gedrukt, aan de andere kant kunnen radicale acties ook leiden tot een terugslag . In het laatste geval sluiten mensen zich juist af voor nieuwe informatie en verkettert men de actievoerders. Mevrouw Stekelenburg schetst dit dilemma.
Beide is mogelijk. Als activist moet je echter wel tot een beslissing komen en zelf vind ik dat het effect van destructiviteit niet onderschat moeten worden. Terugkijkend op 50 jaar actie zie ik een vast patroon.
a: er is een misstand waar weinig aandacht aan besteed wordt
b: er komt een actiegroep die uiterst radicale acties voert
c: publiek, overheid, en bedrijfsleven zijn kwaad maar worden wakker geschud ; de acties werken als een breekijzer
d: het grote publiek, overheid et cetera zegt na enige tijd 'oké jullie hebben een punt, de inhoud is duidelijk maar de wijze waarop jullie dat doen, daar kunnen we niet in meegaan.
e: er komen van meerdere kanten initiatieven om grote, gematigde activiteiten te ontplooien die het publiek aanspreken
f: het geheel leidt tot massale vreedzame demonstraties, petities, onderzoekscommissies en als deze laatste te lang dralen opnieuw grote demonstraties
g: het probleem wordt onderkend, de misstand gehekeld en er ontstaat een algemene consensus de ongewenste praktijk uit te roeien en met positieve alternatieven te komen .
Ik herinner mij radicale ‘breekijzeracties ‘ bij de kwestie Vietnam, de strijd tegen Apartheid en de dekolonisatie van Angola .De wilde – toen nog verboden - Vietnam-demonstraties met knuppelende agenten en heen en weer hollende, provocerende jongeren werden na een jaar gevolgd door massademonstraties waarbij politici van alle partijen – behalve de VVD - voorop liepen.
De anti-apartheidsstrijd begon met het gooien van zwarte verf in een zwembad waarin het witte Zuid-Afrikaanse waterpoloteam speelde. Resultaat: alle witte spelers kwamen er zwart uit.
De strijd om Angola tenslotte begon met het verstoren van de jaarlijkse, o zo populaire, NAVO-taptoe door het strooien van knikkers op het moment dat het Portugese bataljon - onderdeel van de dictatuur in Portugal - aan kwam gemarcheerd.
Vele jaren geleden bonden milieuactivisten zich al vast aan hekken, werden bedrijven geblokkeerd en hingen bedreigde bomen vol met activisten. Gevolg was dat milieubewustzijn stap voor stap groeide. Acties van Greenpeace en Milieudefensie konden zich bijna wentelen in sympathie. Dat de resultaten die daar uit voor kwamen lang niet genoeg zijn, is inmiddels duidelijk. De zucht naar winst van bedrijven en politieke partijen die als hun woordvoerder optreden, is nog te groot . Maar of de huidige plakacties daar verandering in zullen brengen ?
In al die eerder genoemde voorbeelden uit het verleden ontstond er eerst verontwaardiging, een jaar later gevolgd door een begin van begrip, uitmondend in steeds meer begrip, wat dan uiteindelijk leidde tot een andere politiek van overheid en bedrijfsleven. Kijk ik naar de plakacties van nu dan is het voorheen effectieve actiepatroon volkomen omgedraaid.
Radicale acties die niet aan het begin maar juist bij de eindfase van een bewustwordingsproces plaatsvinden, kunnen veel schade aanrichten. Ik herinner mij dat na jarenlange acties van anti-apartheidsactiegroepen de publieke opinie eind jaren tachtig overtuigd raakte van het kwalijke van dit systeem. Toen kwam er ineens een actiegroep die slangen ging doorsnijden bij Shell-pompstations. De gevestigde Zuidelijk Afrika-actiegroepen distantieerden zich van deze methode maar het kwaad was al geschied. De Telegraaf die, zij het als laatste, apartheid eindelijk was gaan veroordelen, greep de slangenacties dankbaar aan om de gehele Zuidelijk Afrika-beweging te criminaliseren.
Radicale acties kunnen dus effectief zijn, met name in een beginfase wanneer ze werken als breekijzer en koevoet. Ze kunnen echter ook destructief zijn, zeker als de meerderheid van de bevolking al overtuigd is van de misstand.
Tenslotte nog dit: radicale acties moeten niet beoordeeld worden op morele gronden maar vanuit actie-strategische overwegingen. Met welk motief gebruik je dit actiemiddel? Op welke moment? In samenwerking of samenspraak met andere organisaties? Spelen reeds lang gevestigde actiegroepen en nieuwe radicale activisten elkaar de bal toe of bestrijden ze elkaar, bewust of onbewust?. Allemaal vragen die de verantwoordelijke actievoerders zichzelf en elkaar moeten stellen voordat ze tot actie overgaan.
cc-foto: Alisdare Hickson
Praat mee
Reacties (24)
Goed artikel. Je moet je bij alle acties altijd strategische vragen stellen. Helpt het om het doel dichterbij te brengen of juist niet. Het gaat simpelweg om een statement te maken. Er is echter één punt waar Hans Beerends aan voorbij gaat en dat is de kwestie van belangen. @Baloemparoempaloempa hieronder wijst daar al op. Bedrijven hebben maar één belang is dat is winstmaximalisatie. Die zullen dus nooit overtuigd worden van de noodzaak om de productie om te gooien als dat minder geld gaat opleveren. Wat voor actie je ook voert. De enige manier waarop dat kan is als je de bedrijven dwingt. Baloem noemt consumentenacties als mogelijk middel. Dat kan inderdaad werken. Maar als het gaat om heel grote bedrijven met heel grote belangen, heel veel macht en heel veel mogelijkheden om de boel te belazeren (vaak met hulp van regeringen) dan is er meer nodig. Zelf denk ik dat je er niet aan ontkomt om de bedrijven uit privé-handen te trekken en onder democratische controle te stellen. Het hele principe van winstmaximalisatie moet ongedaan worden om tot de snelle en effectieve omschakeling van productie te komen. Als je dat niet doet en je houdt de bestaande machtsverhoudingen- en bezitsverhoudingen in stand dan blijft het een geduw en getrek waarbij uiteindelijk het klimaat (en daarmee een leefbaar bestaan op aarde) het onderspit delft.
Correctie eerste alinea: Het gaat NIET simpelweg om een statement te maken.
Als wij de Europese bevolking nou eens uitleggen dat je beter NIET op een liberale partij kunt stemmen als je inkomen onder een bepaald bedrag zit. Het zijn namelijk de liberale partijen die alle oplossingen tegen houden. Vanaf 2035 mag je in Europa geen personenauto op benzine, gas of diesel meer verkopen. Maar over vrachtauto´s wordt niets gezegd. In Australië hebben ze uitgeonden hoe je met een minimale wijziging in de motor, een dieselmotor op waterstof kunt laten rijden. Zoals wij vroeger allemaal een gordel in onze auto moesten laten inbouwen, KAN de regering ook eigenaren van vrachtauto's verplichten om de motor om te bouwen, zodat hij op waterstof rijdt. Dat die regering dat niet doet, maar WEL de burgers verplicht om na 2026 een warmtepomp (17.000 euro) aan te schaffen als de CV ketel het begeeft, geeft toch stof tot nadenken. Of niet?
Er moet wel een relatie zijn tussen object en doel. Dat vind ik hier juist slecht. Als je zegt ' de aarde, de natuur etc. is van waarde" Dan moet je juist geen kunst aanvallen die ook van waarde is, van mensen die van de natuur houden en iets van 'waarde' in die zin vertegenwoordigen ( en gaan duurzaamheid) Ik vind persoonlijk niet alle kunst van waarde. Dat is ook nog zo'n dingetje. Je mag van mij wel de kunst gebruiken van een met diamanten bekleedde schedel. Het onderwerp moet enigszins met elkaar in verband staan of te brengen zijn voor mij.
Je kan actie voeren wat je wil. De komende decennia zal de wereldbevolking blijven groeien en zal er meer en meer CO2 uitgestoten worden. In Europa en de VS zijn we langzaam aan het minderen maar Azie (en dan vooral China en India) stijgen rustig door.
Ah. De hedendaagse variant op 'we hebben het niet geweten' is het met de handen omhoog gaan staan en roepen 'er is toch niets aan te doen'. Alles om ook maar niets te hoeven doen.
Als wij dan allemaal voor het minimumloon gaan werken en niet bij bedrijven zoals Shell etc..en je gunt anderen ook wat, dan moet je eens zien hoe snel die bevolkingsgroei daar terugloopt en ook zij zonnepanelen kunnen plaatsen.
"a: er is een misstand waar weinig aandacht aan besteed wordt" En daar ga je al - er wordt hier namelijk WEL veel aandacht aan gegeven. De ene conferentie na de andere, alle politici die over elkaar heenvallen, en de kranten staan er ook vol mee. Het probleem is nu alleen dat 95% van de mensen niet bereid is zijn gedrag wezenlijk aan te passen. - Er wordt nog steeds net zoveel vlees (& zuivel) gegeten - Er wordt nog steeds net zoveel (of meer) wegwerpkleding gekocht - Er wordt nog steeds net zoveel gevlogen & auto gereden. Dit alles OOK door jongeren, die wel HEEL HARD protesteren (anders ben je niet hip & krijgen ze geen vriendje/vriendinnetje) maar vervolgens duiken ze de Mac in, dan even shoppen - want je moet wel wat leuks hebben tijdens de vliegvakantie van de zomer.
Zullen deze acties bij publiek, overheid en bedrijfsleven leiden tot meer bewustzijn en daarop volgend tot meer daadwerkelijk beleid? Ik betwijfel het. Het bedrijfsleven, heeft geen 'bewustzijn'. Het bedrijfsleven denkt slechts in geld. Als olie/gas geen geld meer zou opleveren, zouden ze ermee stoppen. Als het wel geld oplevert, gaan ze ermee door, zelfs al zou het letterlijk de gehele aarde verwoesten. Zelfs al zouden ze er zelf aan onderdoor gaan. Als je zo'n bedrijf wilt raken, moet je de geldtoevoer raken. Je kan geen beroep doen op de gewetens, van mensen die geen geweten hebben. Dit is iets dat linkse mensen vaak niet snappen. Links denkt dat 'iedereen wel een geweten heeft'. Nee, er zijn mensen met letterlijk geen empathische vermogens en die mensen bevinden zich ook in de kringen van grote bedrijven en overheden. Vaak trekken ze naar dit soort machtscentra toe, omdat zij kicken op macht. Een kledingbedrijf buit kinderen uit en vervuild het milieu. Dan kan je wel tegen zo'n CEO van zo'n bedrijf zeggen hoe erg dit is. Maar, je praat dan tegen een muur. Het is alsof je aan een blinde gaat uitleggen wat kleuren zijn. De CEO denkt alleen maar: wat heb ik vandaag verdiend? Hoe rijk ben ik? Ben ik nog rijker dan gister? Wat je dan beter kan doen, is dit bedrijf boycotten, bijvoorbeeld. Of mensen aansporen, om het bedrijf te boycotten. Dan word de CEO wakker, want dan gaat het over zijn geld.
Aangezien niemand de perfecte timing kan voorspellen lijkt een mix van reguliere acties en meer radicale acties (disclaimer: ver weg van gewelddadig, terrorisme maar wel zekere mate van burgerlijk ongehoorzaam) de manier om verandering aan te pakken. Als de zaak waarvoor dit alles ingezet wordt uitlegbaar ('good cause?') is dan zullen de meer extreme acties weliswaar wenkbrauwen laten optrekken maar binnen dit proces ontstaat meer begrip (en kennis) voor de mindere extreme acties en überhaupt verschuift daardoor de opinie ten faveure. Dat daarna één van de extremere acties doel gaat treffen zal inderdaad uitgelegd kunnen worden als de perfecte timing. Maar de perfecte timing ontstaat niet als vanzelf in een vacuum.
Mooi artikel. Alleen dit: "radicale acties moeten niet beoordeeld worden op morele gronden maar vanuit actie-strategische overwegingen." Dat lijkt me ondoenlijk. Als er iets gebeurt dat in iemands ogen immoreel is, dan zal die persoon daarover oordelen, of het verder nu strategisch briljant is of niet. En daar zijn weinig mensen echt consequent in: het doel van de actie op zich zal bij de meesten al het morele oordeel mede bepalen. In ieder geval heeft de auteur nog werk om de redactie van Joop te overtuigen hiervan, getuige dit morele oordeel over de boerenacties: https://www.bnnvara.nl/joop/artikelen/spookrijdende-terreurboeren-stichten-snelwegbranden Ik bedoel maar, het dumpen van asbestplaten op de weg kan best 'actie-strategisch' gezien goed werken, maar het blijft verwerpelijk. Het punt is natuurlijk eigenlijk g: "er ontstaat een algemene consensus de ongewenste praktijk uit te roeien". Achteraf beoordelen we iets als moreel toelaatbaar als het de aanzet was tot de vorming van een maatschappelijke consensus waar we het zelf ook mee eens zijn.
Misschien wel om dat tegen iets zijn makkelijk roepen is zonder er alternatieven voor aan te dragen. Tegen olie, tegen hoogovens, tegen Schiphol, tegen kernenergie, tegen kolencentrales en eigenlijk ook tegen alles wat gas stookt. Wat zijn dan de alternatieven? Laten we Schiphol eens nemen en dan tegen de korte afstanden vliegen als specifiek punt. Laat ze dan een alternatief reisbureau opzetten en treintickets gaan organiseren. Mensen helpen met een alternatieve reis. Protesteer dan eens bij Schiphol, maak de mensen duidelijk dat ze met de trein goedkoper en net zo lang onderweg zijn naar Londen. Laat ze zien dat er een keuze is. Voer acties bij de tweede kamer dat ze treinreizen tot 500 km belastingvrij moeten maken. Maak petities etc. Positieve acties, veel voorlichting, gerichte protesten. Allemaal lastiger dan een potje (slechte) lijm kopen en jezelf vast gaan plakken...
Vervatte Het is nog makkelijker om tegen te zijn; dan hoef je zelfs geen alternatieven aan te dragen.
"Voor de huidige generatie twintigers en dertigers ziet het er dan ook somber uit" - wat een onzin: kunnen zij dan minder consumeren, vliegen en feestvieren dan de generatie hiervoor? Tuurlijk moeten we consuminderen, en nog beter: zorgen dat de bevolkingsgroei afneemt. Maar daar waagt de VN zich natuurlijk niet aan, want dan moet je actie ondernemen mbt vrouwenrechten. Met Iran en Saoudi Arabie in belangrijke VN commissies gaat dat natuurlijk nooit lukken. Radicale acties zijn contra-productief, net zoals hysterische klimaatberichten. En klimaathysterie in combinatie met het massaal vliegen naar de klimaattop in Egypte werkt al helemaal niet.
Hansen We moeten natuurlijk consuminderen maar dat betekent niet dat we hoeven te consuminderen. Sorry, maar dat is iets waarvan mij de logica ontgaat. En verder schijnt u er werkelijk van overtuigd dat Iran en Saudi Arabië verhinderen dat er minder mensen op aarde moeten komen. Maar waarom? En als "radicale acties" contra-productief zijn, zijn ze uiterst productief. Namelijk voor de tegen het doel van die acties. Dus tel uw zegeningen! Massaal vliegen naar Egypte helpt inderdaad niet. Dat ben ik met u eens.
"Ze kunnen echter ook destructief zijn, zeker als de meerderheid van de bevolking al overtuigd is van de misstand." Ik denk dat we inmiddels allemaal wel weten dat klimaatverandering een feit is, alleen is het heel lastig ons leven aan te passen, te consuminderen, te verduurzamen. Ik denk niet dat de acties van de laatste tijd mensen stimuleren zuiniger te zijn met energie of te consuminderen. Ik denk dat er beter actie gevoerd kan worden met een positieve boodschap. Ga als XR met isolatiemateriaal de wijk in, ga aan de slag, en zorg dat je daar media-aandacht voor krijgt. Geef het goede voorbeeld ipv van mensen onrealistische zaken te eisen.
Wat heeft occupy wallstreet bereikt? Racidale acties werken voor kleine zaken waar de kost niet zo belangrijk is. Op het moment dat je mensen gaat vragen enorm veel op te geven geef je mensen alleen maar een reden om het niet te doen. Dan maakt het totaal niet meer uit of je gelijk hebt of niet.
De relatie tussen het issue en de actie moet ook duidelijk zijn. Ophef is niet voldoende.
Dergelijke vergaderingen gaan er primair over hoe hoog het budget zal moeten zijn en hoeveel ''bepaalde'' landen hieraan moeten bijdragen. Ik schat voor Nederland 4 miljard (Hoekstra is nu eenmaal gul met mijn geld).
Het is net als het nl-voetbalteam en Qatar, hypocrisie ten top. Je kan niet én economische groei willen hebben, én massa immigratie én denken dat de moralistische vinger van Frans leidend is voor de rest vd wereld Wil je werkelijk wat doen dan moet je een paar honderd jaar terug in de tijd
‘ Je kan niet én economische groei willen hebben, én massa immigratie én denken dat de moralistische vinger van Frans leidend is voor de rest vd wereld’ Jawel! Want het gaat om ‘schuld en boetedoening!’