Premier Jetten? Hoog tijd

We zitten in de slotdagen van een campagne die zich als een Netflix-serie aankondigde, maar als herhaling van 2023 dreigt te eindigen. Je weet wel: net als je denkt dat er iets spannends gebeurt, blijkt het gewoon weer Bontenbal in een interview te zijn. Zonder plot, zonder spanningsboog — behalve dan de vraag wie straks, tegen beter weten in, “premier” op z’n LinkedIn mag zetten.

Lange tijd was het duidelijk: rechts ging voor Bontenbal. Saai, degelijk, protestants verantwoord — het vleesgeworden CDA-pakketje. Maar laat je niet misleiden door die ‘betrouwbare’ uitstraling: als het enige dat je uitstraalt een subtiel verlangen naar pensioen is, wordt het lastig om de kiezer te inspireren. In het stemhokje roept niemand “doe mij maar de man zonder mening maar mét morele rust”.

En dus verschoof het speelveld.

De PVV stortte niet in, maar begon wél te lekken. Naar de VVD, die al weken haar campagne laat leunen op dat ene geruststellende zinnetje: “Wij zijn in ieder geval niet het CDA.” Het gevolg: het voor onmogelijk gehouden scenario dat Yesilgöz straks boven Bontenbal eindigt, is ineens levensecht.

Aan de andere kant van het spectrum speelt zich een andere tragedie af: die van Timmermans, de man die als een staatsman begon maar als klungelende sollicitant eindigt. Zijn nummer 2 wou liever naar Tilburg, zijn campagne gleed uit over Spaanse asielcijfers, en zijn premier-uitstraling blijkt net zo overtuigend als een out-of-office-mail in crisistijd.

En ineens is daar Jetten.

De man die jarenlang werd weggezet als ‘te jong’, ‘te glad’, ‘te weinig profiel’ — en soms kon ik dat óók begrijpen, zelfs als overtuigd D66’er — staat plots op het punt om tweede te worden, of zelfs eerste. Door een briljante campagne? Door briljante debatten? Of simpelweg omdat alle anderen zo opzichtig falen dat kiezers denken: waarom ook niet? En als je de Ipsos-peiling van vandaag mag geloven, is D66 de partij met het grootste kiezerspotentieel. Oeps.

Maar voor we champagne gaan koudzetten bij D66-hoofdkantoor: de tweede partij worden is geen uitnodiging voor het torentje. Al helemaal niet als je gedroomde coalitie — CDA, VVD, GroenLinks-PvdA — bestaat uit drie partijen die zelf in de spiegel kijken en denken: “Wij hebben verloren, waarom zouden we D66 nu belonen?”

Want stel dat… GL-PvdA eindigt onder de 25 zetels van nu. Het CDA komt niet verder dan plek 3 of 4, na wekenlang campagne te hebben gevoerd met een premierselfie. De VVD haalt minder dan de 24 zetels van 2023.

Hoe ga je dan met droge ogen zeggen: “Gefeliciteerd Rob, jij mag het zeggen”?

En dan is er nog dat andere olifantje in de formatiekamer: de andere grote winnaar, JA21. Want GL-PvdA ziet de bui al hangen. Zij vrezen dat D66 straks JA21 nodig heeft voor een meerderheidscoalitie. En dus hoor je ze nu al waarschuwen: “Stem op Jetten is stem op Yesilgöz, Bontenbal én Eerdmans.”

Laten we ook niet vergeten: zelfs áls die vier — VVD, JA21, CDA, D66 — met elkaar gaan praten, liggen er drie tikkende tijdbommen op tafel:

• Hypotheekrenteaftrek: VVD verdedigt het als heilige graal, D66 en CDA willen het afbouwen.
• Klimaatbeleid: D66 wil versnellen, JA21 wil terugdraaien.
• Migratie en artikel 23: D66 wil hervormen en beschermen, VVD, CDA en JA21 willen beperken en behouden.

Ziedaar: een droomhuwelijk op papier, een vechtscheiding in wording.

De harde waarheid: winnen is niet gelijk regeren. Kijk naar Rutte IV. Kijk naar Wilders I. Beide kabinetten kwamen moeizaam tot stand, en vielen harder dan hun beloftes. Er is geen garantie dat wie nu groot wordt, straks ook regeert — laat staan stabiel regeert.

Dus ja, Jetten als premier? Het zou zomaar kunnen. Maar zolang we in Nederland eerst verkiezingen winnen en dán pas gaan kijken of we ook samen kunnen ontbijten zonder ruzie over de boter, blijft alles onzeker.

En misschien is dat het enige échte spannende aan deze campagne: dat de kiezer straks wakker wordt met een stem op hoop, en een formatie vol vrees.