Pools Hof zet met explosieve uitspraak Europese rechtsorde buitenspel

Het Poolse Grondwettelijk Hof heeft donderdag geoordeeld dat de nationale wetgeving leidend is boven de Europese wetgeving. Daarmee is de facto een deel van de Europese verdragen in strijd met de Poolse grondwet verklaard. Met de uitspraak ligt de weg vrij voor een juridische uittreding van Polen uit de Europese Unie, gevreesd wordt dat dit een domino-effect tot gevolg zal hebben.

Aan de basis van de uitspraak ligt een langlopend conflict tussen de Europese Unie en het Poolse rechtssysteem. Zo is er volgens de Europese Commissie in Polen geen sprake meer van onafhankelijke rechtsspraak, sinds de oprichting van een omstreden Tuchtkamer die rechters disciplineert wanneer zij uitspraken doen die niet naar wens zijn van de regerende rechtsnationalistische PiS-partij. De laatste jaren kwam het vaker tot aanvaringen tussen Polen en de EU vanwege hervormingen die de rechterlijke onafhankelijkheid ondermijnden.

Ook het Constitutionele Hof dat donderdag de uitspraak deed kan gezien worden als een verlengstuk van PiS. Het hof kreeg van premier Mateusz Morawiecki eerder dit jaar het verzoek zich te buigen over de vraag wat zwaarder weegt: het Poolse of het Europese recht. Hoewel de Europese Commissaris van Justitie Didier Reynders de Poolse regering meermaals vroeg het verzoek aan het hof in te trekken, omdat de rechtsorde van de EU is gebaseerd op het gegeven dat Europees recht altijd voor nationaal recht gaat. De PiS-partij besloot hier geen gehoor aan te geven, volgens Morawiecki bemoeit de EU zich ten onrechte met de interne aangelegenheden van een lidstaat.

Het is nu aan de Poolse regering om het oordeel van het Grondwettelijk Hof wetsgeldig te maken. Of dit ook inderdaad gebeurt is nog niet zeker. Beide partijen, Polen en de EU, hebben nu troeven in handen. EU-fondsen worden door Brussel gekoppeld aan het naleven van de rechtsstaat, fondsen die zeer welkom zijn in Polen. Tegelijkertijd vreest de EU dat door een terugtrekking van Polen uit de Europese rechtsorde, meer landen die op gespannen voet met de Europese Unie leven – bijvoorbeeld Hongarije – dan zullen volgen.