Politieke verandering: de stropdas gaat af

In een wereld waar politiek draait om beeldvorming is een aspect opmerkelijk genoeg onderbelicht gebleven. Bas Eickhout (GroenLinks) en Arnout Hoekstra (SP) droegen afgelopen maandag bij het Europese lijsttrekkersdebat geen stropdas. Wat een verademing. Letterlijk ook want het symbool van conservatieve mannelijkheid wil nog wel eens zichtbaar knellen.  

Eerder was het me al opgevallen bij het debat tussen de spitzenkandidaten in Maastricht. Eickhout had geen stropdas om, Guy Verhofstadt en Frans Timmermans evenmin. De laatste droeg zelfs een spijkerbroek. Dat is niet zo maar een detail. Maatschappelijke verandering toont zich in de mode. Het is tekenend dat grote modeketens als H&M sinds enige tijd t-shirts met politieke statements in de rekken hebben hangen. En ook dat die voornamelijk op de vrouwenafdeling te vinden zijn. Vrouwen zijn de drijvende kracht achter de groeiende progressieve beweging. Nu gaan enkele mannen mee.

Je kunt zeggen dat je niet aan mode of uiterlijk doet en dat het je niet interesseert maar politici letten erg op hoe ze overkomen. Ze denken er over na, worden er in getraind en dus zegt het wat. De stropdas is het symbool van behoudzucht, het is zeg maar de hoofddoek van de carrièremaker die zo aan de wereld wil tonen dat hij niet frivool is. Dat hij serieuze ambities heeft. Dat is besmettelijk gedachtegoed. Jesse Klaver draagt zo’n ding naar verluidt steevast om duidelijk te maken dat hij premier wil worden. Terwijl het toch een veel beter signaal zou zijn dat we met hem een stroploze premier krijgen.

Het dragen van een das is een gevolg van groepsdruk. De laatste jaren zag je dat alle lijsttrekkers de strop om hun nek hielden. Dat is niet omdat ze dat zelf bedachten. Het is kuddegedrag. Ze hopen zo gerespecteerd te worden. In bepaalde kringen is een man zonder das geen man. En als mannen denken dat ze vooral man moeten zijn, begint de ellende meestal.

Dat is niet altijd zo geweest. Het einde van de stropdas leek nabij in 1998 toen het land cultureel gezien zeer progressief was. Het huwelijk werd opengesteld voor homo’s, de multiculturele samenleving werd gewaardeerd, euthanasie werd verruimd, de emancipatie leek voltooid, drugsgebruik werd uit de criminele hoek gehaald. En prins Claus hield zijn befaamde rede waarin hij onder daverend applaus de stropdas van zich afwierp en “werknemers aller landen” opriep “zich te verenigen en de nieuwe ketenen die ze vrijwillig om hebben gedaan van zich af te werpen en het openboordenparadijs te betreden”.  

Het was een bevrijding. Letterlijk en figuurlijk want de stropdas is vooral het symbool van hiërarchie en daar wilden we in de jaren ‘90 graag van af. Nou ja, we… Er is natuurlijk altijd een groep die erg hecht aan hiërarchie, vooral als ze er zelf belang bij hebben. In Nederland is dat veelal de witte man. Als tegenreactie op de toegenomen progressiviteit stond Pim Fortuyn op. Met een knoeperd van een stropdas in een vette Borelli-knoop. Dat was niet alleen maar mode. Een vrouwelijke verslaggever beet hij toe “mevrouw, ga lekker naar huis, koken, veel beter”. Fortuyn verlangde terug naar de jaren ‘50, die zogenaamd gouden tijd voor de zich superieur wanende man. Prompt deden pluchezoekers hem allemaal na, ook in zijn kledingkeuze.  

Fortuyn zette daarmee een populistische revolte in gang die tot op de dag van vandaag doordendert. Nederland is in veel opzichten veranderd van een progressief, ruimdenkende natie in een conservatief, kleinburgerlijk land.

Het resultaat? Een politieke kaste die zich kleedt alsof het vastgoedjongens zijn. Dat is om een heleboel redenen vreemd. Tegenwoordig, in het neo-boreale tijdperk, hoor je er niet zoveel meer over maar politici waren jarenlang druk bezig om de al dan niet bestaande kloof met het gewone volk te dichten. Die kloof is nu groter dan ooit als je kijkt naar de kleding. In de gewone maatschappij hebben het pak en de stropdas namelijk afgedaan.  

Nog maar een op de tien – mannelijke – werknemers draagt een pak op zijn werk, bleek uit een Britse enquête waarin bijna de helft van de ondervraagden zei een pak ongepaste kleding te vinden. Zelfs Goldman Sachs, de zakenbank die het zenit van het kapitalisme vormt, heeft recent de dress code aangepast om het dragen van meer casual kleding onder werknemers te bevorderen “omdat de werkplekken aan het veranderen zijn in een lossere omgeving.” Het pak is in rap tempo terrein aan het verliezen, de meeste politici hebben dat weer niet door.

Nieuwkomer Rob Jetten is de laatste tijd vaker te zien zonder das en Baudet ook, al is diens motief wellicht dat hij zich graag voordoet als een Franse intellectueel. Misschien juich ik te vroeg. Politiek rebel Peter Kwint (SP) kreeg vorig jaar nog een veeg uit de pan van Kamervoorzitter Khadija Arib omdat hij in werkmanskleding het woord nam. Maar bij het volgende lijsttrekkersdebat voor de landelijke verkiezingen hoop ik naast veel vrouwen ook een man te zien die zich ontworsteld heeft aan het keurslijf van de das. Wie dat durft, durft vast meer.