Politici die doen alsof

‘De lidstaten zijn op 17 oktober op de hoogte gesteld. Iedereen wist ervan.’ Hij zei het toch maar mooi, Europees Commissaris Jacek Dominik, tijdens de persconferentie over de Europese naheffingen.

Dominik begreep niets van alle bombarie. De naheffingen waren ook besproken tijdens Ecofin, een bijeenkomst van alle Europese ministers van financiën. Toen had niemand bezwaar aangetekend, dus waarom nu wel?

Verbaasd waren ze, premier Rutte en minister Dijsselbloem, toen de Financial Times afgelopen donderdag het nieuws over de naheffingen naar buiten bracht. Nederland moet 642 miljoen euro terugbetalen aan Europa. Een fors bedrag, maar lang niet zo schrikbarend als de 2 miljard euro die Groot-Brittannië moet aflossen. De Britse premier Cameron is woedend en weigert te betalen. 

Rutte was weliswaar minder woedend, maar deed nog altijd alsof het nieuws hem als een doorgedraaid damhert in de rug sprong. De premier was “onaangenaam verrast” en wilde de zaak tot op de bodem uitzoeken. Later zei Rutte dat Nederland inderdaad eerder geïnformeerd was, maar dat hij nog niet op de hoogte was gebracht. Maar Dijsselbloem dan? Die reageerde ook verbaasd terwijl hij als minister van Financiën toch zeker eerder op de hoogte was. 

Het lijkt erop dat alle verontwaardiging niets meer is dan toneelspel. Strategisch gezien begrijpelijk. Middenin een kwakkelende economie moeten vertellen dat Nederland nog even 642 miljoen naar Europa gaat overmaken, daar zou geen enkele premier zin in hebben. Dan is het maar wat handig dat de Financial Times het nieuws brengt en je samen met de rest van Nederland een zuur gezicht kan trekken. Zoiets schept een band. En zorgt er hopelijk voor dat je geen kiezers kwijtraakt. 

De verbazing, de verontwaardiging: het zijn trucjes om de eurosceptische Nederlander niet voor het hoofd te stoten. “Ja beste mensen,” had Rutte het liefst willen zeggen, “wij voelen ons ook genaaid. Ontzettend genaaid, net zoals jullie. Een dolksteek in de rug dit, juist nu we zoveel opofferingen van jullie hebben gevraagd. Daarom gaan we dit tot de bodem uitzoeken. Denk daaraan, bij de volgende verkiezingen.” Dat was wat teveel van het goede geweest, maar de gespeelde verontwaardiging dient eenzelfde doel. De kiezer paaien. Doen alsof je één van hen bent. Ondertussen weten ze in Den Haag heus wel dat die naheffing gewoon betaald moet worden.

De vraag is of die strategie echt werkt. Onlangs bleek uit onderzoek van politicologe Claartje Brons dat de politieke onvrede onder Nederlandse burgers voor een groot deel voortkomt uit een gebrek aan moreel leiderschap bij politici. Er is behoefte aan politici bij wie de moraal leidend is, die handelen volgens idealen en zich houden aan de fatsoensnormen. Niet aan strategische technocraten, maar aan transparante, eerlijke leiders.

Er is kortom behoefte aan politici die nog weten wat het is om echt verontwaardigd te zijn. Niet aan politici die verontwaardiging acteren uit angst voor electoraal verlies.

Nu Dominik heeft gesteld dat alle lidstaten al op de hoogte waren, staan Rutte en Dijsselbloem toch een beetje voor lul met hun verbaasde gezichten. Het is lastig acteren als het podium onder je voeten vandaan wordt getrokken. 

Door die 642 miljoen zal de onvrede over Brussel weer luidkeels door Nederland zingen. Maar de acteerprestaties van Rutte en Dijsselbloem zullen het vertrouwen in de landelijke politiek evenmin stimuleren. Zo brengen de Europese naheffingen alleen maar verliezers met zich mee.

Bart Smout is auteur van Lege Lijnen. Volg Bart ook op Twitter.