Plagiaat in de (pop)muziek is een rekbaar begrip

Opinie

•

12-03-2015

•

leestijd 4 minuten

•

'Het is flauw om nu over plagiaat te beginnen, Motown 'plagieerde' willens en wetens zichzelf talloze malen door de populairste elementen van de hits steeds weer opnieuw te gebruiken'

Er wordt zo veel gejat in de (pop)muziek en die praktijk is al zo lang zo ingeburgerd dat het behoorlijk vreemd is dat de rechter de nazaten van Marvin Gaye in het gelijk stelt en Pharrell Williams en Robin Thicke veroordeelt tot het afstaan van hun recette voor Blurred Lines. Het nieuwe project van de Gayes is aantonen dat ook Happy is gejat van een Gaye-nummer, in dit geval Ain’t That Peculiar. Ik zou bijna willen opmerken, is dat niet een beetje merkwaardig?

Wat dit zaakje helemaal een vieze bijsmaak geeft is dat je moeiteloos kan beargumenteren dat de essentie van de ‘feel’ van deze nummers eigenlijk ooit werd bedacht door The Funk Brothers, het huisorkest van Motown dat op ruim 90 megahits speelt, waarvoor de leden vrijwel geen credit hebben gekregen, laat staan geld.

Winning formula Wie de Motowncatalogus een beetje kent, die weet ook dat veel Motownhits nauwelijks van elkaar verschillen qua akkoorden of ritme, soms ook qua tekst, en zeker niet qua sound. Bij Motown gold simpelweg de volgende stelregel: never change a winning formula. Oprichter Berry Gordy wilde zijn label runnen zoals Ford z’n autofabrieken. Elke week werden tientallen nieuwe nummers besproken in de directievergadering en daar werd bepaald of ze naar Marvin Gaye gingen, of naar Smokey, The Supremes of naar The Four Tops, of dat ze moesten worden verbeterd.

Toen zo rond 1968 het fenomeen distortion begon door te breken – en dat niet langer kon worden afgedaan als iets voor decadente blanke probleemjongeren – zag Gordy in dat er nu ook een Motownplaat met distortion moest komen. Dat werd Cloud Nine van The Temptations. Maar uiteraard moesten The Funk Brothers met hun tengels van de apparatuur afblijven. Heel anders dan in Abbey Road Studios waar de artiesten, althans The Beatles, de macht hadden overgenomen en overstuurden, achteruit draaiden, flangeden en phaseden wat ze maar wilden. Bij Motown was dat echter uit den boze. En dus werd een externe kracht ingehuurd, iemand die wist hoe je distortion moest maken, en liefst ook wah-wah.

Mode Dat was Dennis Coffey, die rond dezelfde tijd ook als producer betrokken was bij een plaat die ruim 40 jaar later pas zou doorbreken; Cold Fact van Rodriguez. Berry Gordy begreep zo goed dat zijn muzikanten de eigenlijke uitvinders van de ‘Motown sound’ waren dat hij ze verbood met anderen op te nemen en zelfs spionnen in dienst had om overtredingen te rapporteren. Ondanks dit besef bij Gordy heeft hij de Funk Brothers eerst jarenlang onderbetaald om ze vervolgens keihard te ontslaan toen de mode veranderde.

Maar om een lang en soms mooi verhaal kort te houden: het is flauw om nu over plagiaat te beginnen. Motown ‘plagieerde’ willens en wetens zichzelf talloze malen door de populairste elementen van de hits steeds weer opnieuw te gebruiken. En de eigenlijke bedenkers van al die uiterst commerciële hooks, riffs, baslijnen et cetera hebben nog geen fractie van de opbrengst gezien. The Funk Brothers zijn de enigen die kunnen claimen de ‘feel’ van bepaalde Motownhits te hebben bedacht. Als zij er niks voor vangen, dan zeker niet de rijkeluiskindertjes van Marvin Gaye, die er zelf nooit iets voor hebben hoeven doen.

Standaarddrek Bovendien is het verfrissend dat er nu wordt geciteerd uit een andere bron dan de inmiddels totaal leeggeviste vijver die ons al die eenheidsworst aan pophits van de afgelopen 25 jaar heeft opgeleverd. Het zou vervelend zijn als producers als Mark Ronson (onder meer Amy Winehouse) zouden stoppen met hun melodieuze maar herkenbare retro-pop en zich in plaats daarvan gingen beperken tot de veel minder originele, maar daardoor tevens minder bewijsbaar gejatte standaarddrek die ons al zo lang tergt. Juist de invloed van Motown (en trouwens ook Phil Spector) op hitparadepop is een van de weinige lichtpuntjes van de 21e eeuw.

Maar goed, als de klagers uiteindelijk gelijk krijgen en ook Happy wordt gezien als plagiaat, dan moet onze eigen Erik de Jong (Spinvis) ook maar eens een balletje opgooien. Want Happy lijkt ook best wel een beetje op Smalfilm, in ieder geval meer dan op Ain’t That Peculiar. Ook als hij daar van afziet moge duidelijk zijn dat iedereen iedereen wel kan aanklagen, want alle succesvolle muziek slaat aan doordat het appelleert aan iets bekends. Muziek letterlijk jatten is moeilijk te bestraffen als het ‘origineel’ ook al volstrekt random is. Maar wanneer je juist leuk jat, zoals Williams en Thicke ben je de sjaak. Tenminste, als je van die inhalige beroepsnazaten op je pad vindt.

Meer over:

opinie, lekker

Praat mee

Heb je een vraag, suggestie of wil je gewoon iets kwijt? Dat kan hier. Lees onze spelregels.

Reacties (6)

Sorteren op:

CliffClavin199312 mrt. 2015 - 9:49

Klopt. Ik gaf bij Roos Vonk al aan: als er al een gelijkenis is, dan ligt het totaal niet in de lijn van de rede dat de immens populaire artiesten van nu sluw en bewust stelen van de groten van veertig, vijftig jaren geleden. Bovendien is Williams een slimme jongen; hij weet zonder twijfel dat het in dat geval uitkomen zou, en dan zou hij als artiest en mens gezien zijn. Een andere inzender suggereerde: een hommage. Gezien de korte duur van het stukje is dat inderdaad een serieuze mogelijkheid. Je zou wensen dat Leo Blokhuis (gister op TV) en Xavier Baudet in die jury gezeten hadden, inzake deze kwestie, inplaats van 'at random' gekozen burgers. Wie namelijk (ik doe een gooi) geen kennis heeft van de populaire muziek (i.e. er dan ook zeeën van tot zich genomen heeft), die zal, naïef als zij/hij is, zeggen: hee, die twee stukjes lijken zó veel op elkaar, dat is diefstal! Te hopen valt dat er zo iets als een hoger beroep komt, een herstel van deze 'faux pas'. Want die is, zoals mijn generatie dat vroeger placht te zeggen: knap lullig.

rbakels12 mrt. 2015 - 9:49

Het gaat hier helemaal niet om plagiaat, maar (hoogstens) om auteursrechtinbreuk, en dat is iets anders. Bij plagiaat wordt de luisteraar (of de examinator) belazerd: dat heet pronken met andermans veren. Zie Wikipedia. Bij auteursrechtinbreuk is het "slachtoffer" de oorspronkelijke auteur. Er ligt hier en subtiele grens: klakkeloos naspelen mag niet (zonder toestemming), en voor een bewerking geldt hetzelfde. Maar een stijl is niet auteursrechtelijk beschermd. Als er al inbreuk wordt gepleegd op auteursrecht is de volgende vraag of misschien een van de uitzonderingen van toepassing is. In continentaal Europa kennen we een "gesloten systeem" van uitzonderingen: staat de vermeende inbreuk daar niet bij, dan is die inderdaad onrechtmatig. In de VS kennen ze "fair use", d.w.z. dat de rechter mag bepalen of een inbreukmakend gebruik toch is toegelaten (waarbij de rechter wel aan precedenten geboden is - die pelen in de VS een belangrijker rol dan te onzent). Omdat veel artiesten soms "dader" en sms "slachtoffer" zijn hebben ij belang bij duidelijkheid teneinde niet in eindeloze rechtszaken verwikkeld te raken waarvan uiteindelijk alleen de advocatuur beter wordt. Voor beeldende kunsten heeft in de VS een commissie van kunstenaars en juristen een "best practices" gids ontwikkeld, waar in staat wat in hun "tak van sport" in het algemeen aanvaardbaar wordt geacht. Dat bindt de rechter niet, maar het is wel belangrijke input voor hem. Zoiets zou er ook voor de muziek moeten komen. In het onderhavige geval denk ik dat het geweldige succes van Pharrell Williams aasgieren op het idee bracht hem langs juridische weg wat "lichter" te maken. eigenlijk is dat "misbruik van recht "(ja, dat bestaat, Duitsers spreken hier treffend van een Schikaneverbot).

CliffClavin199312 mrt. 2015 - 9:49

Ook interessant is dit stuk, hopelijk is er geen betaalmuur; bij mij zonet nog niet: http://www.newyorker.com/culture/culture-desk/why-the-blurred-lines-copyright-verdict-should-be-thrown-out?intcid=mod-most-popular

TonNoort12 mrt. 2015 - 9:49

Onbegrijpelijk uitspraak van de rechter. Geeft duidelijk blijk geen kennis van populaire muziek te hebben. Als 'lijkt op' of 'voelt als' het uitgangspunt wordt om iemand miljoenen uit de zak te kloppen mogen we alle tv shows wel van de buis halen en de radio in de ban te doen - wat overigens mijn instemming zou hebben maar om een andere reden dan deze. Hedendaags amusement is 90% plagiaat. Het is een direct gevolg van het toepassen van marketing als vrijwel enige bron van 'creativiteit' door de muziek- en amusementsindustrie. Want wat de boer niet kent vreet hij niet is nog steeds het credo daar. Het wordt iets anders als er duidelijk verband is tussen origineel en na-aap. Zoals bij het nummer Stairway to Heaven en in het bijzonder het intro dat overduidelijk gejat is. Daar zijn bewijzen genoeg voor. De belangrijkste is dat Spirit als voorprogramma van Led Zeppelin toerde en Page het nummer iedere avond hoorde en ook oefende op zijn hotelkamer. Bovendien had Zeppelin er een handje van. Veel van hun eerste 3 platen is vrijwel allemaal schaamteloos gejat. Dat het in hun geval zolang duurde eer het voor het gerecht kwam had te maken met de dreigementen van het Zeppelin management, dat zo uit de Londense onderwereld kwam en ook Amerikaanse touroperators vaak een geweer tegen het hoofd zette om dingen voor elkaar te krijgen.