Joop

Pedofilie

  •    •  
28-11-2009
  •  
leestijd 4 minuten
  •  
519 keer bekeken
  •  
BNNVARA fallback image
“Mag ik Uwe Excellentie nederig verzoeken om toestemming mij te laten castreren?”
Tegen een 60-jarige heteroseksuele pedofiele dominee werd recent door de Utrechtse rechtbank 10 maanden cel geëist, maar de rechter liet hem met veel wikken en wegen gaan met een taakstraf. Dat is wel eens anders geweest.
Pedofilie kan verschillende oorzaken hebben. Wanneer een volwassen persoon plotseling een pedofiele belangstelling krijgt kan hij een hersentumor hebben in de prefrontale hersenschors of hypothalamus. Maar dat is een zeldzaamheid. Bij iemand die, zoals de pedofiele dominee, altijd een fascinatie voor kinderen heeft gehad, moet de oorzaak in de hersenontwikkeling in de baarmoeder gezocht worden. Onze gender-identiteit (het gevoel een man of vrouw te zijn) en seksuele oriëntatie (homo-, hetero- en bi-seksualiteit) worden bepaald door onze genetische achtergrond en de interactie tussen de geslachtshormonen van het kind en de zich ontwikkelende hersenen voor de geboorte. Ook pedofilie lijkt te verklaren door genetische en andere ontwikkelingsfactoren waardoor de hersenen een atypisch ontwikkelingstraject volgen en er vroeg in de ontwikkeling structurele hersenverschillen ontstaan.
Bij eerstegraads familieleden van pedofielen werd een hoog percentage (18%) deviant seksueel gedrag, zoals pedofilie, gevonden, wat op het bestaan van een genetische factor wijst. Bovendien zijn pedofielen als kind meer seksueel misbruikt door volwassenen. Of dat een oorzakelijke factor in de ontwikkeling van pedofilie is, moet worden onderzocht. Een onderzoek naar het belang van allerlei mogelijke vroege ontwikkelingsfactoren voor het risico op het ontstaan van pedofilie ligt nu zeer voor de hand, maar wordt bemoeilijkt door het taboe dat er bestaat op pedofilie. Wie durft er in onze maatschappij voor uit te komen dat hij pedofiel is en mee te doen aan onderzoek naar de achtergronden er van?
Er zijn de afgelopen jaren inderdaad de eerste structurele verschillen in de hersenen in relatie tot pedofilie gerapporteerd. Een MRI studie liet zien dat er minder grijze stof (= zenuwcellen) is in een aantal hersengebieden, zoals de hypothalamus, de bed nucleus van de stria terminalis (die een veranderde grootte heeft bij transseksualiteit, en de amygdala. De amygdala is betrokken is bij angst en agressief gedrag. Bovendien bleek dat hoe kleiner de amygdala was, hoe groter de kans op pedofiele delicten. Er zijn ook functionele verschillen in de hersenen van pedofielen gevonden. Blootstelling aan emotionele en erotische plaatjes van volwassenen veroorzaakte minder activatie van de hypothalamus en prefrontale cortex bij pedofiele mannen dan bij controles, wat overeenkomt met de verminderde seksuele interesse van pedofielen in volwassen personen. Veroordeelde pedofielen bleken meer amygdala activatie te vertonen dan controles als reactie op plaatjes van kinderen.
Seksueel misbruik is schadelijk voor kinderen en wordt gestraft om de maatschappij genoegdoening te geven en om herhaling te voorkomen. Dat laatste is een probleem, want hoe verander je een gedrag dat in de vroege ontwikkeling geprogrammeerd is in de hersenen? Men heeft indertijd ook al van alles geprobeerd om homoseksuele mannen tot heteroseksuelen om te turnen, maar zonder eng succes. Hetzelfde geldt voor pedofielen.
In een sfeer gevoed door een onduidelijke mix van argumenten, met aspecten van eugenetica, straf, bescherming van de maatschappij en repressie van homoseksualiteit, zijn ook in Nederland castraties uitgevoerd bij pedofiele mannen. In de periode 1938 tot 1968 werden in ons land tenminste 400 manlijke seksuele delinquenten “vrijwillig” gecastreerd. Deze praktijk was niet per wet geregeld. Het betrof TBS-ers die de ‘keuze’ kregen tussen levenslange opsluiting of vrijwillige castratie. Zij moesten een standaard brief naar de minister van justitie sturen: “Mag ik Uwe Excellentie nederig verzoeken om toestemming mij te laten castreren?”. Tot 1950 waren 80% van de gecastreerde mannen pedofielen waarbij het extra problematisch is dat een er een hoge leeftijdsgrens van 16 jaar gehanteerd werd voor seksuele rijpheid. In Duitsland werden chirurgisch beschadigingen in de hypothalamus aangebracht bij pedofielen, in de verwachting dat daardoor de seksuele oriëntatie zou veranderen. Deze hersenoperaties zijn nooit op een wetenschappelijke wijze gedocumenteerd. Tegenwoordig neemt het aantal TBS-ers dat chemisch gecastreerd wordt toe. Dit is libidoremming met een stof die de werking van testosteron tegen gaat. Het kan voor sommigen een opluchting zijn dat niet alles meer in het teken van seks staat. Het is echter zorgelijk dat TBS-ers chemisch worden gecastreerd omdat anders een verlofaanvraag in Den Haag wordt afgekeurd. Deze stoffen zijn zeker niet voor iedere zedendelinquent geschikt, en de bijwerkingen, zoals de ontwikkeling van borsten, vetzucht en botontkalking, zijn fors.
De Utrechtse pedofiele dominee mag zich dus gelukkig prijzen met de andere tijd waarin wij leven. De rechter was wel degelijk beducht voor herhaling, en terecht. Maar hij dacht dat het voorarrest van anderhalve maand een goede waarschuwing was, en dat een langdurige voorwaardelijke straf samen met een taakstraf beter zou werken dan een langdurige celstraf. Of dat zo is zullen we nooit weten, omdat justitie geen traditie heeft wat betreft het onderzoek naar de effectiviteit van haar straffen. Helaas heeft de geneeskunde ook nog geen traditie wat betreft onderzoek naar de factoren die tijdens de vroege ontwikkeling pedofilie kunnen veroorzaken. Het doorbreken van het taboe op zulk onderzoek zou inzicht kunnen geven in de factoren die pedofilie tijdens de ontwikkeling veroorzaken, in de beste methoden om de pedofiele impulsen te kunnen beheersen en recidieven te voorkomen, en zou zo veel leed kunnen voorkomen bij alle betrokkenen.
Een initiatief in Canada heeft laten zien dat we de bestaande situatie ook met simpele middelen sterk kunnen verbeteren. Daar worden pedofielen na hun detentie opgevangen door een groep vrijwilligers. Het sociale netwerk dat zo ontstaat, zorgt voor een sterke vermindering van het aantal recidieven. Dit is zo veel beter dan wat er in Nederland gebeurt, waar een pedofiel eind 2009 eerst door de Eindhovense burgermeester uit zijn stad werd geweerd en vervolgens ook een gebiedsverbod kreeg in Utrechtse Heuvelrug. De man woont nu in zijn auto en trekt van parkeerplaats naar parkeerplaats. Dat is vragen om problemen.

Meer over:

opinie, leven
Delen:

Praat mee

Heb je een vraag, suggestie of wil je gewoon iets kwijt? Dat kan hier. Lees onze spelregels.

avatar

Reacties (17)

Joeri2
Joeri228 nov. 2009 - 14:21

Voor ieder mens kan het sex object niet jong genoeg zijn. Waarschijnlijk vanuit voortplantings oogmerk zo rond de meest optimale voortplantings leeftijd. Vroeg dus. Het lijkt mij normaal dat de natuur niet perfect is en dat er dus uitschieters zijn naar boven maar ook naar beneden. Echter. Uitschieters naar beneden zijn onaccepteerbaar omdat wij zijn overeengekomen dat het onmeetbaar is of de eigen (on)wil van niet volwassenen ook echte eigen wil is. ( even tussen haakjes, het is vandaag populair om te beweren dat eigen wil al helemaal niet bestaat ... ) En wij als samenleving deze groep willen beschermen tegen opdringerige sexuele. Tja, dat stuit met deze sexueel actieven. Met een groepje die drang samen onderdrukken door veel naar muziek te luisteren, veel te wandelen en lekkere thee te drinken lijkt me prima. Goed zo Canada, dat toont liefde voor de medemens, deporteren kan altijd nog. Wat er in Eindhoven gebeurt is echter iets anders, daar wil de dader weer naast het slachtoffer gaan wonen, en naast de ouders van het slachtoffer. En de burgemeester is bang dat dan snachts de dader per abuis in een groot mes valt. Ik neem namelijk aan dat ook in Canada het thee clubje niet uit ouders van slachtoffers zal bestaan. Het negeren van de gevolgen voor slachtoffers vind ik vrij kwalijk ( ze worden niet een keer genoemt in de opinie ) krijgen zij ook een thee clubje? Ze mogen toch op zijn minst van de samenleving verwachten dat ze niet in angst voor herhaling hoeven te leven. De gerustelling dat de dader niet zelf verantwoordelijk voor zijn eigen daden vind ik een beetje mager.

rookie2
rookie228 nov. 2009 - 14:21

Ik wil dhr. Swaab oprecht bedanken voor zijn glasheldere uitleg over het functioneren van onze hersenen, zoals hij dat heeft gedaan in het programma ''eigen schuld, dikke bult''. In zijn uitleg weet hij het uiterst complexe systeem dat in onze hersenen bestaat op eenvoudige en overtuigende wijze hduidelijk te maken. Een uitleg waarvan ik - dat mag duidelijk zijn - overtuigd ben dat die klopt. De koppeling die hij daarbij maakt met de sociale opvang van mensen die het wat minder getroffen hebben siert hem niet enkel als mens, maar uiteraard ook als wetenschapper. Het is ongelovelijk dat ''de politiek'' niets met deze kennis doet. Het zou het leven voor velen een stuk aangenamer maken. Maar daarbij zou het onze maatschappij heel wat milder maken als we naar dit inzicht zouden handelen. Immers als niemand zomaar wordt afgeschreven en er weer een positief oog is voor de minderen in onze maatschappij, dan moet dat onvermijdelijk leiden tot een ''andere'' maatschappij. Ook de beter bedeelden moeten zich daarbij prettiger gaan voelen. Het is een kwestie van respect en fatsoen. Niet onbelangrijk, ben ik ervan overtuigd als we een systeem zouden nastreven waar voor iedereen naar eigen kunnen en mogelijkheden een volwaardige plek is, de sociale lasten veel lager zijn dan nu. Mensen die zijn ''afgeschreven'' leven sowieso uit een sociale pot, daarbij zijn ze of worden ze op den duur dood ongelukkig en lopen van de ene ''loog'' naar de andere. En dat kost enorm veel geld, zoals u weet. Gewoon weer ''meedoen'' zal voor veel van deze mensen een helende werking hebben en kunnen ook zij de deur van de loog weer voorbij lopen. Daarmee zijn ze op hun manier productief en nuttig. Dus ook voor hen die niet zoveel op hebben met de sociale touch, ook uit economisch oogpunt is het rendement van meedoen veel groter. Dat is door slimme koppen zo uit te rekenen. Hiermee houden we tijd en geld over om ons op de echte probleemgevallen te richten. En ook dat zal daarmee veel effectiever zijn. Kortom de inzichten van dhr. Swaab zouden een gigantische kanteling in onze maatschappij en in onze toekomst teweeg kunnen en moeten brengen. We zouden echt naar hem moeten luisteren, zeker de politiek. Maar of dat echt gaat gebeuren, ik vrees het ergste helaas. Want ook zij worden ''gestuurd'' door een deel uit het brein waar ze feitelijk geen invloed op hebben. Gerard de Vries

bobbie2
bobbie228 nov. 2009 - 14:21

Na het lezen van de eerste alinea in het artikel vraag ik me af of er nog een derde groep is naast de degenen die plotseling blijk geven van pedofiel gedrag door een hersentumor en de groep waarbij het aangeboren is zoals de dominee. Zijn er gevallen bekend van mannen (zullen we dan maar aannemen) die op een zekere leeftijd plotseling een voorkeur voor jongens of meisjes kregen, die vervolgens een paar jaar later weer verdween. Waarvan is er in die gevallen sprake? Was dat iets dat latent aanwezig was en nu door een voorval de kop opstak? Waardoor verdwijnt het dan weer? Of is er sprake van een psychisch fenomeen en een gevolg van bijvoorbeeld een traumatische ervaring dat na verwerking weer van zelf verdween?

FransGerard2
FransGerard228 nov. 2009 - 14:21

Met grote belangstelling heb ik dit betoog gevolgd. Hoewel er noodzakelijkerwijze veel vaktaal in voorkomt kan het eenieder die openstaat voor het anderszijns van een medemens alleen maar aanspreken en tot nadenken stemmen. Het betoog is een humaan lichtpuntje in een "Westerse" wereld die rauw en hard is geworden door angst, wantrouwen, afweer tot openlijke heksenjacht toe op wie "niet is zoals ik". Opnieuw in de "Westerse" geschiedenis. De pedofiel is voor alles een medemens en pas daarna patient of delinquent. Voor alles moet echter OOK worden voorkomen dat actief pedofiel gedrag jonge kinderen kan beschadigen. Ook dat is een primaire eis van humaniteit. Maar dat geldt echter evenzeer voor agressieve homo- en heterosexuelen die de andere mens (geen kind meer) slechts als lustobject en/of koopwaar kan zien. Hier in Indonesie waar ik woon, kom ik er tot mijn grote schaamte maar al te veel van tegen. Uit het "Westen" wel te verstaan. Dat is niet O.K. Pedofilie is misschien wel het laatste sexuele taboe, maar diepgeworteld. Rechters dienen hier deskundigheid over het onderwerp en wijsheid in hun strafbepaling te tonen en zich niet te laten meeslepen door een angstige en vijandige publieke opinie. Laat ons ook in Nederland zulke idealen hooghouden. Dan noem ik mij graag en met recht en redenen, een "Verlichte Westerling".

Magikeven!ikheetMostafa
Magikeven!ikheetMostafa28 nov. 2009 - 14:21

Naastenliefde, noemen zich pedofielen. Is dat geen reden om een psychiater te bezoeken?

zegmaarmark
zegmaarmark28 nov. 2009 - 14:21

Maar Nelma...je weet toch dat de oorzaak van pedofilie ligt in de hersenontwikkeling in de baarmoeder. Een pedofiel kan er allemaal niets aan doen. Een beetje zoals de onrendabele. Hoe kun je toch zo hardvochtig zijn?

pietergdedijkbewaker
pietergdedijkbewaker28 nov. 2009 - 14:21

In het geval van misbruikte kinderen spreken we van dader en slachtoffer. Laten we op de eerst plaats niet vergeten dat de opvang van de slachtoffers prioriteit heeft. Zeker in dit geval, waarbij kinderen die extra kwetsbaar zijn, blijvend geschaad kunnen worden. Daar moet de meeste aandacht naar uitgaan. PUNT! Nogmaals : Het sociale netwerk wat klaarstaat voor de slachtoffers heeft prioriteit! Weke motieven/genetische/hersens misvorming de dader heeft doet aan het LEED voor de kinderen en hun omgeving niets af. Dan wil ik nog wat dieper op het artikel ingaan. Vastgesteld dat pedofilie een genetische/biologische oorzaak heeft. (niets nieuws) Betekend dat niet dat er nou opeens veel meer (moreel) begrip zou moeten ontstaan. Niet iedere hetero man is een vrouwen verkrachter. Er is ook zo iets als empathisch vermogen. Maar dit kan door cultuur anders ingeprent zijn. Kinderen zijn nog meer dan vrouwen vaak slachtoffer door hun kwetsbare positie. Bijvoorbeeld in Ierland, maar het gebeurt zo vaak: Dublin, 26 nov. Rooms-katholieke aartsbisschoppen in Dublin hebben het wijdverspreide seksuele misbruik van kinderen door priesters jarenlang verdoezeld. Dat blijkt uit een onderzoek dat in opdracht van de Ierse regering is uitgevoerd en waarover vandaag een rapport is gepubliceerd. Een priester gaf toe dat hij meer dan honderd kinderen had misbruikt. Een andere zei dat hij elke twee weken kinderen misbruikte voor meer dan 25 jaar achtereen. Alle aartsbisschoppen die in Dublin de leiding hadden tussen 1975 en 2004, de periode die is onderzocht, waren op de hoogte van sommige klachten. Maar het aartsbisdom vond de bescherming van de reputatie van de kerk belangrijker dan de bescherming van kinderen, aldus het rapport. Een enkel persoon misbruik 100 kinderen!! Het zou me eerlijk gezegd worst wezen of deze persoon wel of niet gecastreerd zijn levenslange gevangenisstraf moet uitzitten. Waar het om gaat is: Je geeft niet aan een elke seksuele impuls toe omdat je geremd wordt. (ook genetisch/biologisch bepaald) Het wordt weer anders als het vaststaat dat pedofilie gekoppeld is aan het ontbreken van deze rem. Het ontbreken van empathie. Niet weten wat goed of fout is. Ongeremd zijn! Er zijn natuurlijk vele normale menselijke/dierlijke eigenschappen die door een genetisch effect anders zijn of ontbreken. Sommige mensen voelen geen pijn! (super gevaarlijk bij koken) kunnen geen gezichten onthouden (wie is die vrouw naast me in bed) Ga zo maar door. Ook allerlei vormen die de medemens in gevaar zou kunnen brengen. Maar die weten dat, en nemen hun maatregelen om de problemen die zij kunnen veroorzaken te voorkomen. Wellicht hebben pedofielen een zelfzuchtige-egoïstische component die vastgekoppeld is aan hun "afwijking". Daardoor nog gevaarlijker. En daar lijkt het wel op! Want geheel willoos laten overkomen als een slachtoffer van hun eigen lichaam en geest is erg speculatief. En wat ik eerder betoogde. Een door hersens afwijking aangestuurde massamoordenaar. Blijft een dodelijk gevaar voor de samenleving die we daar niet moeten toelaten. Waarom zouden we met een pedofiel met hersenafwijking die blijvend slachtoffers wil maken meer coulance hebben?

Fou
Fou28 nov. 2009 - 14:21

Beste Dick, mijn complimenten! Een heldere uiteenzetting over de bestaande kennis over pedofilie die helaas nog geen gemeengoed is in de maatschappij of in de hulpverlening. Het blijven nare delicten met grote gevolgen voor de slachtoffers, maar alleen met meer kennis over deze stoornissen, en dus meer onderzoek, kan men het aantal toekomstige slachtoffers verkleinen. Dit betekent ook taboes doorbreken: het afserveren van pedofielen op een gebrek aan verantwoordelijkheid, vrije wil en eigen keuzes is niet meer houdbaar. "Pedofielen moeten zich maar bedwingen", zorgt er niet voor dat er minder slachtoffers vallen. Nieuwe benaderingen, gepaard met nieuwe vormen van preventie vraagt om acceptatie van een aantal verklaringen vanuit de neurobiologie. Als het blijkt dat pedofilie hardwired is in hun hersenen, en zij hun impulsen niet kunnen beheersen zonder hulp, dan ligt er een grote rol voor de maatschappij om die hulp wel te bieden. Alleen op die manier voorkomt men slachtoffers....

patrick3
patrick328 nov. 2009 - 14:21

Is het niet zo dat er door de amygdala wordt 'geleerd', dat reacties op prikkels/ ervaringen er worden opgeslagen. Daarom pedofilie en kleinere amygdala...het vermogen om te 'leren' is beperkt en blijft steken bij (of 'is vol na') de (pre)puberteit. Dit om de push in de richting van 'hard-wiring' te nuanceren.

MarthijnUittenbogaard
MarthijnUittenbogaard28 nov. 2009 - 14:21

Swaab schrijft: 'Seksueel misbruik is schadelijk voor kinderen'. Maar is pedoseksualiteit gelijk aan seksueel misbruik? Nee, zie: http://www.martijn.org/info/gsbs1rind.pdf Als we echt wetenschappelijk gaan doen, moet deze discussie óók wetenschappelijk gevoerd worden.

cybersissy
cybersissy28 nov. 2009 - 14:21

ik ben voor het vrijgeven van virtuele sex van pedofantasien exclusief voor de pedosexueel als amusnet en preventer , het voorkomen van excessen,, ik bedoel cyberpoppen, geen echte mensen, het verbod hiervan is echt dom. lijkt me prima aftrek materiaal. bravo voor uw analyses, eindelijk wat realisme

Magikeven!ikheetMostafa
Magikeven!ikheetMostafa28 nov. 2009 - 14:21

Waarom is de pedofilie mannelijk? Vrouwen schijnen meer respect te hebben voor kinderen als zwakke burgertjes dan mannen. Ik moet nog steeds lachen toen mijn beste vriendin Anna ooit tegen de volgende zei : '' Gétverdammer, bah, Dat vrouwenrechten! ik wil nooit meer dat woord van je horen, Báá'h, zei ze nog harder toen ik weer het woord herhaalde. Ik zei: Sorry Anna, ik zou het nooit meer doen, het woord ''vrouwen rechten'' uit mijn lippen gooien. Sorry. Anna is een lieve en heel intelligente Nederlandse vrouw en heeft een hele sterk eer als vrouw. Zij haat zeker geen mannen, maar de mannelijkheid zei ze ooit. Wij kennen elkaar 20 jaar en nog steeds zien alkaar 2 keer in de week.

1 Reactie
paulvr2
paulvr228 nov. 2009 - 14:21

Vreselijk, jouw vooroordelen. vrouwen hebben meer respect voor kinderen.... Ikzelf ben lichamelijk en vooral ook geestelijk zeer fors mishandeld door mijn moeder en de meeste pleegkinderen die ik over de jaren heb verzorgd waren ook steeds primair het slachtoffer van hun moeders. Maar waar vaders/mannen "keihard aangepakt" moeten worden geldt voor moeders/vrouwen dat ze erop kunnen rekenen dat alles wat ze misdeden gerechtvaardigd is door hun frustraties. Leuke maatschappij waarin we leven!

Hersenschraper
Hersenschraper28 nov. 2009 - 14:21

Ik wil best geloven dat de mens met aangeboren afwijkingen ter wereld kunnen komen. Ik kan zelfs geloven dat een beslissing tot een bepaalde handeling al genomen is voordat men zich er direct van bewust is en dat de bewustwording pas optreedt tijdens de uitvoering. Maar een mens kan ook door schade en schande leren van zijn fouten. Als het onderbewuste (of wat het dan ook maar is wat aanzet tot beslissingen) maar vaak genoeg (eventueel pas achteraf) corrigerende prikkels krijgt dan zal het m.i. daar van leren. Als dat niet het geval is, dan zou de hele evolutietheorie ineen storten. Verder vind ik dat pedofielen niet terug in de samenleving mogen keren tenzij: - ze een castratie ondergaan of, - onder permanent toezicht staan of, - het 100% zeker is dat het niet weer misgaat. Dit is wat justitie de samenleving moet garanderen. Experimenteren met proefverlof etc. kunnen niet. Zolang het de overheid niet lukt om ze op het rechte pad te krijgen, moeten ze achter de tralies blijven.

1 Reactie
Pijkje
Pijkje28 nov. 2009 - 14:21

Hoewel het voor de mens als soort inderdaad waar is dat we kunnen leren van onze fouten, gaat dat niet voor alle individuen op. Er zijn mensen die niet in staat zijn om hun gedrag te veranderen wanneer hun daden negatieve consequenties hebben. Deze mensen zijn dus ook niet gevoelig voor straffen. Daarnaast is het mogelijk dat iemand daar best gevoelig voor is, maar sommige behoeften gewoon te sterk zijn. Zou u de rest van uw leven geen geliefde of seks meer hoeven als daar een gevangenisstraf op stond? Honderd procent zekerheid is een absurde eis, dat is onmogelijk. De beste manier om enige zekerheid te krijgen is om eens kritisch te kijken naar de methoden die we gebruiken om recidive te voorkomen en dan de meest effectieve te kiezen, ook als dat niet de methode is die optimale bevrediging biedt aan de instinctieve behoefte aan wraak die veel mensen kennelijk hebben. Is dat niet ook leren van je fouten?

JoopSchouten
JoopSchouten28 nov. 2009 - 14:21

Ik had begrepen dat de overgrote meerderheid van de pedofielen zelf ook misbruikt zijn. Ik neem ook aan de veel pedofielen dit niet vertellen. In dit geval zou je kunnen spreken van een vicieuze cirkel. Je zal er maar mee behept zijn. Erg triest. Voor allen. Ik denk dat permanente uit- of opsluiting tot nu toe helaas de beste oplossing is.

1 Reactie
Paradox2
Paradox228 nov. 2009 - 14:21

De grote vraag is, misbruiken ze omdat ze misbruikt zijn, of is een genetische aanleg gemakkelijk per generatie door te geven. Gebrek aan onderzoek laat deze vraag onbeantwoord.