Pappa-dag bestaat niet. Zweedse masculiniteit verandert de norm

Op zoek naar mannelijkheid komen jongeren steeds sneller uit bij conservatieve genderhiërarchieën en rolverdelingen, waarin een ‘pappa-dag’ het hoogst haalbare lijkt. Meer ouderschapsverlof kan een culturele normverandering in gang zetten richting een nieuwe visie op masculiniteit.

Donderdag was pappa-dag. Mamma vertrok ’s ochtends vroeg voor de thuiszorg, mijn oudere zussen al fietsend op weg naar de middelbare school, vandaag was van Pappa en mij. Hoewel ik wist dat het dagelijkse huishouden draaiende werd gehouden door mam, voelde de donderdag een beetje speciaal, omdat het even geen gewone dag was. Pappa doordeweeks thuis was nu eenmaal niet normaal.

Hoe anders dit is geworden naarmate ik ouder ben, zelf een groeiende kinderwens heb, en vooral de laatste jaren in Zweden woon. Familie en vrienden in Nederland hebben kinderen gekregen en zetten de ‘traditie’ van pappa-dag voort. Hoe aandoenelijk het ook klinkt, het is eigenlijk in essentie een verschrikkelijk woord. Ik begrijp goed dat het met een gelimiteerde verlofperiode lastig is om optimaal betrokken te zijn bij de beginfase van de opvoeding en om structurele normveranderingen teweeg te brengen. En dus onstaat er, om toch iets te kunnen betekenen, een wekelijkse pappa-dag. Laat mij niet alle vaders over één kam scheren, maar wat écht nodig is om culturele veranderingen in gang te zetten, gebeurt niet.

In Zweden bestaat pappa-dag niet, maar hebben we wél de latte-pappa. De latte-pappa hangt samen met de ruime Zweedse ouderschapsverlofregelingen en is een soort nationaal symbool geworden van de moderne, verzorgende vader. Het is een genormaliseerd fenomeen dat met kinderwagen door de straten en in de parken van Stockholm wandeldt, en zich vaak – mede dankzij de gevierde cafécultuur – met een latte of koffie-to-go in de hand laat zien. Het lichtelijk geromantiseerde beeld wordt volop gebruikt in toeristische of promotionele context om Zweden te positioneren als progressief en gelijkwaardig op het gebied van ouderschap. De verlofregeling betreft 480 dagen die ouders samen kunnen delen, waarvan 90 dagen zijn gereserveerd voor de vader, de zogenaamde “vader-maanden”. Daarbovenop komen nog de 10 dagen direct na de geboorte.

Uit Zweeds onderzoek komt duidelijk naar voren dat meer vaderschapsverlof de gelijkheid tussen mannen en vrouwen versterkt. Wanneer vaders substantieel verlof opnemen – zoals via de gereserveerde “vader-maanden” – onstaat een eerlijkere verdeling van zorg en huishoudelijke taken, wordt de norm van moeders als primaire verzorger doorbroken, en kunnen vrouwen met minder carrière-onderbrekingen blijven werken. Belangerijk: dit trekt zich door op de langere termijn na de verlofperiode. Ook al blijft de verdeling in de praktijk niet volledig 50/50, vaders ervaren dankzij hun grotere betrokkenheid en competentie in de zorg meer zelfvertrouwen en bouwen een hechtere (emotionele) band met hun kind. Dit kan leiden tot een culturele verschuiving in de identiteit van vaders en hoe wij kijken naar masculiniteit.

Samen met een Zweedse vriend en zijn tien maanden oude dochtertje loop ik een rondje langs het water van Södermalm, nabij centraal Stockholm. Hij vertelt dat zijn partner na een paar maanden haast niet kon wachten om weer aan het werk te gaan. Het is vanzelfsprekend dat hij nu de verantwoordelijkheid op zich neemt en laat zien dat de traditionele genderscheiding tussen “werkende vader” en “zorgende moeder” passé is. Later in de middag gaat hij naar het babyzwemmen, en vanavond staat er lasagne op het menu. Dit betrokken en zorgzaam zijn van mannen versterkt gendergelijke normen en stimuleert een “nieuw vaderschap” waarin masculiniteit ongedwongen verwerven zit.

Dit staat in scherp contrast met hoe de “sterke man” wordt gekarakteriseerd door conservatieve bewegingen – al helemaal in de alt-right en bredere manosphere-hoek. Masculiniteit verwijst hier naar een harde, reactionaire vorm waarin traditionele rolverdelingen de man tot autoritaire kostwinner maken. Emotie is een zwakte, controle een kracht. Deze ideologie groeit – mede door de online populariteit van figuren zoals Andrew Tate – als identiteitsmodel onder jongeren die zich bedreigd voelen door emancipatie en maatschappelijke veranderingen. Het simplistische en toxische antwoord is: terug naar de genderhiërachie. Dit staat ver af van een meer complexe maar broodnodige reflectie op het man-zijn en structurele gendernormen.

Het fundament van wat wij als “mannelijk” beschouwen is gespiegeld op een oud model dat niet langer als referentiekader zou mogen dienen. De bewonderswaardigheid van pappa-dag valt in het niet bij een echte structurele normveranding. Langer ouderschapsverlof voor vaders draagt zichtbaar bij aan een gelijkere verdeling van zorg en huishoudelijke taken. Dit “nieuwe vaderschap” markeert een culturele verschuiving en kenmerkt zich door de actieve vaderlijke betrokkenheid in de opvoeding. Het doorbreekt traditionele gendernormen en laat zien dat een zorgzame, emotionele beschikbare, aanwezige en opvoedende vader heel normaal is.

“Wat een sukkeltjes”, dacht ik nog toen ik voor de eerste keer een groepje latte-pappa’s voorbij zag wandelen. Nu kan ik haast niet wachten, en ervaar het als iets indrukwekkends, jaloersmakends, en zelfs ronduit mannelijk. Om zo publiekelijk de zorgende, trotse en vanzelfsprekende vader te zijn – dán heb je pas ballen!