Pandemie: het kan zo weer gebeuren

Professor Herwig Leirs (Universiteit van Antwerpen) stelt dat globalisering en intensieve veehouderij, in combinatie met grote bevolkingsconcentraties en de afname van natuurlijke weerstand door grote hoeveelheden antibiotica waarvan in West-Europa gebruik wordt gemaakt, bij uitstek een voedingsbronnen vormen voor de uitbraak van nieuwe pandemieën.

De huidige Covid 19 pandemie heeft al meer dan een jaar de sociale wereld tot stilstand gebracht. Inmiddels hebben we geleerd hoe we snel vaccins kunnen ontwikkelen. Maar over hoe deze pandemie en mogelijke toekomstige pandemieën ontstaan en zich verspreiden weten we nog steeds heel weinig. Vleermuizen waren waarschijnlijk de bron van het Covid virus, maar vermoedelijk waren tussen vleermuis en mens nog een of meer tussenstations, die het virus op de mens hebben overgedragen, bijvoorbeeld de civetkat die zelf niet ziek wordt van het virus.

Als we het Covid virus eenmaal onder controle hebben moeten we niet denken dat we net zoals bij de Spaanse griep, een eeuw gevrijwaard blijven van nieuwe pandemieën. De afgelopen jaren hebben we met verschillende zoönoses te maken gehad (varkenspest, hiv, vogelgriep, bse, MKZ, q-koorts). Nu het water ons andermaal aan de lippen staat worden er ferme uitspraken gedaan over inspanningen ter voorkoming van toekomstige pandemieën. Tegelijkertijd heeft de vorige Amerikaanse president Trump afgelopen najaar het virusonderzoeksprogramma PREDICT stopgezet, terwijl we nog te weinig weten over het overdragen van infecties van (wilde) dieren naar mensen en over het muteren van virussen.

Covid 19 is nog een mild virus als het gaat om de mortaliteit. Het is wel erg besmettelijk maar in vergelijking met bijvoorbeeld ebola weinig dodelijk. We mogen hopen dat we gevrijwaard blijven van een virus dat zowel erg besmettelijk als erg dodelijk is.

Een factor die invloed heeft op virusmutaties is het veroorzaken van grote veranderingen in het natuurlijk evenwicht, zoals het kappen van grote delen van oerwoud (bio-terrorisme in Brazilië), waardoor er een verstoring van de biodiversiteit plaatsvindt en er een versnelde voortplanting van bepaalde diersoorten ontstaat die virussen kunnen verspreiden. Andere gebieden met een hoge kans op virusverspreiding worden gekenmerkt door de combinatie van dicht op elkaar levende mensen en dieren, met veel verplaatsingen van mensen en dieren (mondiale handel, transport, reizen en toerisme). Verplaatsingen zijn bevorderlijk voor de verspreiding en de mutatie van virussen.

Afname van bio-diversiteit in combinatie met intensieve landbouw en veehouderij in de nabijheid van dichtbevolkte woongebieden zijn risicovol en dragen bij aan een snelle verspreiding van virussen. Landen zoals China en grote delen van West-Europa zijn daarom risicovol bij pandemieën. Het aantal virussen dat van dier op mens of mens op mens wordt overgedragen, terwijl we er niet goed tegen bestand zijn, zal hier eerder toenemen dan afnemen.

Pandemieën zullen bij ongewijzigd beleid in de toekomst waarschijnlijk nog vaker voorkomen. In Afrika verschilt de situatie met betrekking tot de verspreiding van virussen zoals ebola. Hier zijn er weliswaar heftige haarden, maar door de geïsoleerdheid van woongebieden blijft de verspreiding beperkter. In een wereld waarin de bio-diversiteit afneemt, we steeds meer met elkaar worden verbonden, waarin de natuurlijke weerstand afneemt en de kwetsbaarheid toeneemt moeten we voor de toekomst alert blijven en vooruit gaan denken om niet alleen pandemieën effectief aan te pakken, maar vooral om hoe ze te voorkomen. Kop in het zand en ontkenning van onze systeemfouten is een doodlopende weg.