Over schuld en boete, daders en slachtoffers

Mijn ervaring in de wereld van de psychiatrie heeft geleerd dat iedereen tot onvoorstelbaar gedrag in staat is, als de omstandigheden maar extreem genoeg zijn.

Ikzelf was vroeger geen lieverdje. Als jongste van 11 kinderen kon ik mijn drie jaar oudere broer soms het bloed onder de nagels vandaan halen. Dan gaf hij mij een flinke stomp, en er werd geroepen en gescholden. Mijn moeder die op het lawaai afkwam haalde ons uit elkaar en oordeelde: waar er twee vechten hebben twee schuld, maar er wordt hier niet geslagen en ook niet uitgedaagd. Wijze woorden van mijn moeder.

Ik moest hier aan denken in verband met het conflict tussen Israël en zijn buurlanden, en de strijd die daar nu woedt. Het lijkt erop alsof je partij moet kiezen voor de een of de ander. Maar ook hier zijn er twee kanten aan het verhaal. Stel je eens voor dat de Israëli’s in een door prikkeldraad omgeven gebied zouden moeten leven en dat de buurlanden zouden bepalen wanneer iemand dat gebied zou mogen verlaten. Dan stond een groot deel van wat we de vrije westerse wereld noemen op zijn kop. Natuurlijk is de situatie niet zo simpel als ik hem nu schets, maar als je lang genoeg wordt vernederd, of je nu jood of Arabier bent, dan groeit de haat en het verzet, en dat kan leiden tot buitenproportionele acties. Mijn ervaring in de wereld van de psychiatrie heeft geleerd dat iedereen tot onvoorstelbaar gedrag in staat is, als de omstandigheden maar extreem genoeg zijn.

Ook dicht bij huis zijn conflicten aan de orde van de dag. Onze huidige Nederlandse politici komen soms niet boven het niveau uit van pesten, uitdagen, schelden, slaan en dan roepen dat de ander is begonnen. Het gaat hier echter niet om kinderachtige ruzies, maar om het welbewust bespelen en tegen elkaar opzetten van bevolkingsgroepen. Men moet beseffen dat het vuur sneller is opgestookt dan geblust. En er is geen wijze moeder die zegt: stop, er wordt hier niet geslagen, ga eerst maar eens bij jezelf te rade. De oplossing voor grote conflicten moet gezocht worden in bemiddeling, maar dan moet de bemiddelaar wel genoeg autoriteit hebben om te worden geaccepteerd. Daar is nu geen sprake van. We lijken steeds meer te leven in een eigen wereldje/bubbel, waarin anderen worden buitengesloten, en we weigeren te kijken naar onze eigen rol en ons eigen gedrag in conflictsituaties.

Misschien moeten we toch meer het beeld van onze wijze moeders voor ogen houden als we ertoe neigen om andere mensen of een ander volk onredelijk en onmenselijk te bejegenen. Als twee partijen ruzie maken hebben er twee schuld en moet het van beide kanten weer goed worden gemaakt.